De mantel der liefde verbeeld. De ontwikkeling van een graphic novel over mantelzorg in de palliatieve fase als bron voor publiekseducatie
Projectomschrijving
In de palliatieve zorg draait het vaak om degene die gaat sterven. Maar zo’n situatie heeft ook impact op iemands familie en vrienden. Deze ‘mantelzorgers’ voelen zich soms eenzaam of niet begrepen.
Doel
Met ons project wilden we het leven van de mantelzorger zichtbaar maken. Letterlijk: via een stripboek.
Aanpak/werkwijze
Met een analyse van kranten en sociale media lieten we zien hoe we in Nederland praten over palliatieve zorg. Vervolgens hielden we interviews met mantelzorgers en patiënten. Tot slot maakten we op basis daarvan een stripboek en onderzochten we of dat boek helpt om mantelzorgers te ondersteunen. We organiseerden bijeenkomsten voor zorgverleners en vrijwilligers, maar ook tentoonstellingen voor een breed publiek.
Samenwerkingspartners
We hebben samengewerkt met mantelzorgers en zorgverleners, Movisie, NIM maatscheppelijk werk Nijmegen, Bureau MORbidee, Actiz, Evenmens vrijwillige thuiszorg, MantelzorgNL, Platform Vrijwillige Inzet en PALHAG.
Resultaten
Mantelzorgers voelen dat er van allerlei kanten een beroep op hen wordt gedaan. Dat is zwaar, maar toch cijferen ze zichzelf weg – vanuit liefde, omdat het zo hoort in de familie of omdat dit het laatste is wat ze kunnen doen. De situatie laat hen vaak maar moeilijk los. Met deze resultaten maakten we samen met 2 tekenaars het stripboek Naasten. Daarin volg je Geert die zorgt voor zijn vrouw met kanker en Eva die zorgt voor haar vader met COPD.
Het stripboek roept veel reacties op. Voor veel mensen is het origineel maar toch herkenbaar, en soms ontroerend. Voor naasten en patiënten kan het confronterend zijn. Wellicht is het boek vooral leerzaam voor mensen om de patiënt en naasten heen. Zoals een buurman, verpleegkundige of vrijwilliger die thuis langskomt. Door in het boek meegenomen te worden kunnen zij beter begrijpen wat naasten doormaken en hier rekening mee houden.
Projectleider Jelle van Gurp (rechts) vertelt over de graphic novel Naasten: 'Hiermee willen we laten zien hoe het leven van mantelzorgers voor naasten er in de palliatieve fase uitziet. Er zijn allerlei zorgprofessionals die dit meenemen in hun dagelijkse werk.'
Andere projecten over mantelzorg in de palliatieve fase
ZonMw en mantelzorg
Met ons programma Palliantie zetten we ons in voor een goede kwaliteit van leven voor mensen die ongeneeslijk ziek zijn. Naast aandacht voor het ondersteunen van de patiënt, hebben we oog voor de positie van de mantelzorger en naaste. Wij zetten in op samenwerking tussen mantelzorger en zorgverlener bij de zorg voor een patiënt. En op onderzoek naar ondersteuning van overbelasting, morele dilemma’s en rouw. Lees meer op ons thema mantelzorgondersteuning in de palliatieve fase.
Producten
Auteur: Melanie Kranenburg, Niek van Ooijen, Maaike Haan
Link: http://www.graphicnovelnaasten.nl
Auteur: Movisie
Magazine: Movisie te Utrecht
Link: https://www.movisie.nl/artikel/gaat-nu-niet-om-mij
Auteur: Van Gorp, B., Olthuis, G., Vandekeybus, A., Van Gurp, J.
Magazine: BMC palliative care
Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34082736/
Auteur: Anne Nijtmans
Magazine: De Gelderlander
Link: https://www.gelderlander.nl/nijmegen/
Auteur: Yrene Kerckhaert, Gert Olthuis en Maaike Haan
Magazine: Pallium
Link: https://www.researchgate.net/profile/Gert-Olthuis/publication/341947204_De_%27achtbaan%27_Metaforen_in_de_palliatieve_fase/links/5f4cff1192851c6cfd0f4d1b/De-achtbaan-Metaforen-in-de-palliatieve-fase.pdf
Auteur: Maaike Haan, Gert Olthuis & Jelle van Gurp
Auteur: Jelle van Gurp en Maaike Haan
Auteur: Maaike Haan, Jelle van Gurp
Auteur: Maaike Haan, Melanie Kranenburg en Niek van Ooijen
Auteur: Baldwin van Gorp, Jelle van Gurp en Gert Olthuis
Auteur: Maaike Haan, Jelle van Gurp
Auteur: Maaike Haan
Auteur: Maaike Haan, Gert Olthuis, Jelle van Gurp
Auteur: Maaike Haan
Auteur: Maaike Haan, Gert Olthuis, Jelle van Gurp
Link: http://www.graphicnovelnaasten.nl
Auteur: Lianne Tijhaar
Link: https://www.nemokennislink.nl/publicaties
Auteur: Jelle van Gurp, Gert Olthuis, Maaike Haan
Auteur: Movisie, Radboudumc en KU Leuven, getekend door Melanie Kranenburg en Niek van Ooijen
Link: https://www.movisie.nl/publicatie/gesprek-over-einde-leven-patient-mantelzorger
Verslagen
Eindverslag
Samenvatting van de aanvraag
Recent onderzoek laat zien dat mantelzorgers van patiënten in de palliatieve fase regelmatig aangeven dat ze kampen met sociale isolatie en vaak verlangen naar enige erkenning van hun rol. Deze groep mantelzorgers blijft relatief onzichtbaar doordat professionele zorgverleners, maar ook mantelzorgers zelf de stervende patiënt centraal stellen. Het voorgestelde project heeft tot doel dit onzichtbare werk juist te tonen, de isolatie te doorbreken en een publieke dialoog over mantelzorg te entameren met de ontwikkeling van een empirisch gegronde graphic novel over mantelzorg in de palliatieve fase. We beogen derhalve: a. Maatschappelijke narratieven over palliatieve zorg/euthanasie, terug te vinden in media-uitingen, m.b.v. een ‘frameanalyse’ (een perspectieven-analyse) inzichtelijk te maken. b. Persoonlijke narratieven over zorg rond het levenseinde te onderzoeken met behulp van kwalitatieve, semigestructureerde interviews met mantelzorgers en patiënten: hun relaties, rollen en ervaringen. c. De maatschappelijke en persoonlijke narratieven (frameanalyse; interviewstudie) te verwerken tot één graphic novel (woord- en beeldverhaal) waarin 4 korte, verschillende verhalen over mantelzorg in de palliatieve fase zijn opgenomen. d. De potentie van de graphic novel als stimulus voor gesprek in verschillende proeftuinen te toetsen. De onderzoeksvragen luiden: Het uitgangspunt van dit project is dat een graphic novel een ideale katalysator is voor dialoog en publiek bewustzijn over samenwerken in de gezondheidszorg. Vanuit dit kader stelt het project twee vragen centraal: 1) hoe ontwerpen we een graphic novel die volkomen recht doet aan ervaringen van mantelzorgers en patiënten in een palliatief zorgtraject in de Nederlandse samenleving? en 2) op welke wijzen kan de graphic novel worden ingezet om op verschillende niveaus in de samenleving (micro, meso en macro) verbeelding, dialoog en publiek bewustzijn over mantelzorg in een palliatief zorgtraject teweeg te brengen? Het project bestaat uit drie workpackages. 1) Mantelzorgers en patiënten leren begrijpen. In dit werkpakket staat kwalitatief empirisch onderzoek naar mantelzorg in de palliatieve fase centraal. Collega’s van de KU Leuven zullen via frameanalyse maatschappelijke narratieven over palliatieve zorg en euthanasie inzichtelijk maken. Vanuit het Radboudumc zullen we een interviewstudie uitvoeren met 4 groepen van elk 12 respondenten (=48 interviews): mantelzorgers die voor partners zorgen, mantelzorgers die voor kinderen zorgen, mantelzorgers die voor hun ouders zorgen, en het perspectief van ongeneeslijke zieke patiënten op de ontvangen mantelzorg. 2) Ontwikkeling van een innovatief beeldverhaal. Dit werkpakket behelst de samenwerking met ArtEZ hogeschool in Zwolle, waarbij 4 studenten van de opleiding Comic design op basis van resultaten uit werkpakket 1, hun eigen kennismaking met de praktijk van mantelzorg en in interactie met een stuurgroep van mantelzorgers en patiënten een graphic novel over mantelzorg in de palliatieve fase zullen maken. 3) Proeftuinen. In dit werkpakket concentreren we ons op de inzet van de graphic novel en de wijze waarop het publieke bewustzijn en de dialoog over mantelzorg in de palliatieve fase ermee bevorderd kan worden. Dat doen we in proeftuinen op micro- (vrijwilligers die mantelzorgers ondersteunen), meso- (expositie in zorginstellingen en bijbehorende workshops i.s.m. de Mantelzorgacademie van het Radboudumc) en macroniveau (een brede klankbordgroep en expertsessies met beleidsmakers). We werken hierbij nauw samen met Movisie/het Expertisecentrum Mantelzorg. Een groot deel van de implementatie van de resultaten van dit project vindt plaats via de proeftuinen (zie boven). Verder zal de graphic novel niet alleen op papier verschijnen, maar breed toegankelijk worden via Internet. Bovendien zullen behalve academische publicaties ook blogs, opiniestukken, artikelen in diverse vakbladen en bijdragen aan sociale media gemaakt worden. Ook zal een korte informatieve film worden geproduceerd, worden presentaties op relevante congressen gegeven en een afsluitend symposium georganiseerd. Tot slot: de relevantie van dit project kent tenminste 4 aspecten: 1) ethisch: we brengen zorgverantwoordelijkheden in de palliatieve fase in kaart en brengen moreel geladen motieven van mantelzorgers in beeld, 2) de rol van mantelzorg in Nederland verandert en we maken de praktijk van mantelzorg in de palliatieve fase zichtbaar, 3) we dragen bij aan het bespreekbaar maken van wensen, ervaringen en besluitvorming rond het levenseinde, 4) we sluiten aan bij recente ontwikkelingen rond narrativiteit en het gebruik van stripboeken in de gezondheidszorg.