Wanneer er sprake is van gedragsproblemen bij dementie hebben psychosociale methoden de voorkeur boven medicamenteuze behandeling, vanwege de vaak ongewenste neveneffecten van medicamenteuze behandelingen. Tot de psychosociale methoden behoren de inzet van muziek en individuele muziektherapie. Dit zijn veelbelovende, patiëntvriendelijke en goede alternatieven, waarbij aandacht is voor de nog bestaande capaciteiten van mensen met dementie. Er is echter een veelheid aan producten op de markt om muziek in te zetten, maar de specifieke effecten zijn nog onvoldoende onderzocht. Daarnaast vragenpatiëntvertegenwoordigers zich af hoe een goed aanbod van muziek breder kan worden ingezet. Binnen dit project wordt een muziekmethode en een individuele muziektherapie methode ontwikkeld om gedragsproblemen te verminderen bij mensen met dementie in verpleeghuizen. De effectiviteit van deze twee methoden worden onderzocht in een experiment, waarna bijstelling plaatsvindt. Tevens wordt een implementatie plan opgesteld om de muziekmethode- en individuele muziektherapie methode breed in te bedden in de praktijk.
Het project ‘de juiste snaar met muziek’ resulteert in:
1.Een muziekinterventie en individuele muziektherapeutische interventie voor het behandelen van gedragsproblemen bij mensen met matig tot ernstige dementie die verblijven in een verpleeghuis.
2.Een bijbehorende implementatie roadmap. De roadmap met tools voor de praktijk, bestaat uit:
• Specifiek onderwijsproduct voor muziektherapeuten (i.o.).
Met het onderwijs product kunnen muziektherapeuten in verpleeghuizen getraind worden om de muziektherapeutische interventie op de juiste wijze in te zetten bij gedragsproblemen bij mensen met dementie en de muziekinterventie –dus de interventie waar muziek wordt ingezet zonder primair therapeutisch doel- adequaat over te dragen aan andere zorgverleners.
•Generiek onderwijsproduct voor zorgverleners in de ouderenzorg.
Met dit onderwijsproduct worden (toekomstige) zorgprofessionals in de ouderenzorg op de hoogte gebracht van de mogelijkheden van de inzet van muziek bij gedragsproblemen bij mensen met dementie en de rol die zij hierin kunnen spelen.
•Een muziekbox met als doel om de muziekinterventie en de individuele muziektherapie interventie laagdrempelig in te zetten binnen een verpleeghuis. Het bevat verschillende tools, te weten een indicatiewijzer voor artsen, een informatieve video voor naasten, hulpverleners en managers en een communicatieplan
Probleem, relevantie en doelstelling
Tenminste 2 van de 3 patiënten met dementie ontwikkelen enigerlei vorm van probleemgedrag in de loop van de ziekte. Probleemgedrag, ook bekend als neuropsychiatrische symptomen, betreft verschijnselen als agitatie, agressie en depressie. Deze verschijnselen hebben een negatieve invloed op de kwaliteit van leven voor patiënt en mantelzorger en zijn voor de zorg een moeilijk hanteerbaar probleem. Psychosociale methoden, die rekening houden met de oorzakelijke prikkel en het communicatieprobleem, hebben de voorkeur boven medicamenteuze behandeling met vaak ongewenste neveneffecten. De inzet van muziek en met name muziektherapie kunnen veelbelovende, patiëntvriendelijke en goede alternatieven zijn, waarbij juist ook aandacht wordt geschonken aan nog bestaande capaciteiten van mensen met dementie en passen bij hun eigen verleden.
Binnen muziektherapie wordt het muzikale aanbod gericht ingezet en voortdurend afgestemd op de reactie van de patiënt om te voorkomen dat neuropsychiatrische symptomen optreden of zorgt dat probleemgedrag voor zover latent aanwezig in de kiem wordt gesmoord. Naast muziektherapie zijn er meerdere initiatieven ontwikkeld om muziek in te zetten bij dementie, zonder primair een therapeutisch doel. In dat geval betreft het veelal het luisteren naar muziek. Om tot een structurele evidence-based toepassing te komen van de inzet van muziek en muziektherapie ontbreekt het echter nog aan voldoende goede klinische trials.
Het project de juiste snaar met muziek heeft als doel te komen tot een evidence based muziekinterventie en muziektherapeutische interventie met bijbehorende beschreven implementatie roadmap voor het behandelen van gedragsproblemen bij mensen met matig tot ernstige dementie die verblijven in een verpleeghuis. Met deze doelstelling sluit het project aan bij actuele vragen vanuit de praktijk. Ten eerste, bestaat er in de zorg grote behoefte aan evidence based non-farmacologische interventies om gedragsproblemen bij dementie effectief en efficiënt te reduceren. Ten tweede, zien muziektherapeuten dat de toepassing van muziek en met name muziektherapie veelbelovende effecten laten zien in de praktijk, maar willen dit steviger onderbouwen. Ten derde, geven andere zorgprofessionals, zoals verpleegkundigen, verzorgenden en activiteitenbegeleiders, aan dat er een veelheid aan producten op de markt is om muziek in te zetten, maar voor hen is niet duidelijk wat de effecten ervan zijn en welke rol zij kunnen spelen in de toepassing ervan. Ten vierde, zien patiëntvertegenwoordigers de effecten van de toepassing van muziek en muziektherapie, maar vragen zich af hoe dit aanbod niet alleen beschikbaar wordt voor muziekliefhebbers, maar ook mensen die die voorkeur niet expliciet maken.
Het project bouwt voort op eerder wetenschappelijk onderzoek en lopende onderzoeksactiviteiten, waarin de toepassing van muziek en muziektherapie bij mensen met dementie centraal staat.
Resultaten en Plan van aanpak
Het project ontwikkelt en onderzoekt in vier fasen een muziekinterventie en muziektherapeutische interventie voor het behandelen van gedragsproblemen bij mensen met matig tot ernstige dementie die verblijven in een verpleeghuis. Deze interventies zullen optimaal aansluiten bij de praktijk, omdat ze worden ontwikkeld in co-creatie met muziektherapeuten, andere zorgprofessionals en patiëntvertegenwoordigers. Bovendien worden de effecten van deze interventies onderzocht op het reduceren van gedragsproblemen van de patiënt met dementie en het bevorderen van de sociale interactie en het welbevinden. Naast de ontwikkeling van de interventies wordt in co-creatie met ouderen, de mantelzorgers, professionals en muziektherapeuten een bijbehorende implementatie roadmap beschreven. In de eerste twee maanden (fase 1) wordt een tweetal interventies ontwikkeld om probleemgedrag bij mensen met dementie te verminderen. De effectiviteit van deze interventies wordt gedurende elf maanden middels een gerandomiseerd gecontroleerd design onderzocht in fase 2. 172 patiënten met dementie en gedragsproblemen uit diverse verpleeghuizen nemen hieraan deel. Het onderzoek vindt plaats in de eigen omgeving van de patiënt met dementie. De resultaten van fase 2 zorgen voor een bijstelling van de interventies (fase 3). Vervolgens wordt gedurende vijf maanden een implementatie plan beschreven om de interventies breed te kunnen implementeren in de praktijk, zowel in de verpleeghuiszorg als ambulante zorg.
De projectgroep bevat uitgebreide expertise op de thema’s van muziek, muziektherapie en dementie, heeft veel ervaring met praktijkgericht onderzoek, een breed netwerk van zorginstellingen en actieve betrokkenheid van patiëntvertegenwoordigers. Deze kenmerken bieden een gedegen basis om te komen tot een gewenste kwaliteitsverbetering van de inzet van muziek en muziektherapie bij gedragsproblemen bij mensen met dementie, als ook een handreiking om dit breder op te schalen.