Doen of laten? Terugdringen van onnodige zorg 2015-2016

Zorgverleners doen veel diagnostische verrichtingen en therapeutische ingrepen waarvan de toegevoegde waarde voor de patiënt niet is aangetoond. (Inter-)nationaal bestaat er draagvlak voor de constatering dat een aanzienlijk deel van de nu aangeboden zorg geen toegevoegde waarde heeft en soms zelf schadelijk kan zijn.

Uitgangspunt van dit Citrienfondsprogramma is de overtuiging dat er ook in Nederland veel van deze zogenoemde onnodige zorg is in de vorm van aanbodgevoelige en/of (onder condities) ineffectieve zorg. Dit gebeurt veelal omdat zorgverleners zich er vaak niet goed van bewust zijn bij welke subpopulaties zorg (in-)effectief is of op welk moment in het ziekteproces een bepaald type zorg (in-)effectief is.

Het reduceren van onnodige zorg is wenselijk voor patiënten omdat ze dan niet meer worden blootgesteld aan schadelijke ineffectieve zorg. Bovendien heeft dit in potentie een aanzienlijke kostenreductie tot gevolg. Van verschillende kanten wordt aangegeven dat van ongeveer de helft van de zorg het de vraag is of deze toegevoegde waarde heeft.

De investeringen in dit Citrienfondsprogramma waren slechts een fractie van de toekomstige opbrengsten. Hierbij stonden 3 strategieën centraal voor het deïmplementeren van onnodige zorg:

1. De eerste strategie richtte zich op het in kaart brengen en het deïmplementeren van interventies waarvan wetenschappelijk aangetoond is dat zij geen toegevoegde waarde hebben voor de patiënt of zelfs schadelijk zijn: Better do not.
2. De tweede strategie richtte zich op het opsporen en deïmplementeren van interventies waarbij zorgverleners beter terughoudender kunnen zijn dan ze gewend waren: Active surveillance.
3. Bij de derde strategie ginghet om het opsporen en deïmplementeren van zorghandelingen waarvan de waarde voor de patiënt wel is aangetoond, maar die alleen voor een beperkt deel van de patiëntenpopulatie effectief zijn: Selective targeting.

In verschillende landen circuleren lijsten voor beter-niet-doen-zorg. Daar besteden ze echter relatief weinig aandacht aan de feitelijke deïmplementatie en aan de vraag hoe zorgverleners samen met de patiënt betere keuzes kunnen maken. Hier ligt dus een belangrijke taak voor de umc’s en hun netwerkpartners om in Nederland de voortrekkersrol te vervullen in wat en hoe te deïmplementeren. Cruciaal was dat de umc’s bij hun plannen voor deïmplementeren intensief samenwerkten met veel partijen in hun lokale zorgnetwerken, met name de algemene ziekenhuizen, de huisartsen, de patiënten en de zorgverzekeraars. Dit programma bestond uit 3 fases.

In de eerste fase (1 maart 2015 – 1 maart 2016) bepaalden we welke specifieke diagnostische en therapeutische interventies zich het best lenen voor deïmplementatie. Er kwam eerst een online survey onder de relevante partijen in Nederland om tot een voorselectie van kansrijke onderwerpen voor deïmplementatie te komen. Parallel hieraan analyseerden we enkele voorbeelden van moeizaam vorderende deïmplementatie in Nederland aan de hand van literatuuronderzoek en interviews.

Vervolgens organiseerden we een internationale werkconferentie om tot definitieve selectie van onderwerpen te komen met als resultaat een realistische, breed gedragen en ambitieuze beter-niet-doen-lijst voor Nederland met maximaal 30 voorbeelden. Behalve het delen van kennis en ervaringen gaven de internationale experts ook toelichting over hoe in andere landen het selectieproces plaatsvond.

Ten slotte verdeelden de umc's de thema’s onder elkaar en stelden zij in combinaties van minimaal 2 umc’s, inclusief hun lokale zorgnetwerken, een plan van aanpak op voor de deïmplementatie.

In de tweede fase (1 maart 2016 tot 1 september 2018) voerden we deze plannen uit onder coördinatie van de umc’s in samenwerking met de verschillende betrokken partijen in de regio. Samenwerking met algemene ziekenhuizen was hierbij een randvoorwaarde met name om voldoende draagvlak te creëren. Ook huisartsen waren intensief bij deze projecten betrokken. Bij deze regionale samenwerking konden de umc’s gebruik maken van bestaande netwerken. De umc’s ontmoetten elkaar ook in leernetwerken om ervaringen te delen en van elkaar te leren.

In de derde fase (1 maart 2018 tot 1 september 2018) verspreidden de umc’s hun kennis. Het doel is om de decentraal ontwikkelde kennis op te schalen naar meer regio’s, waarmee op grote schaal helder wordt welke diagnosen en behandelingen effectief zijn, onder welke omstandigheden en bij welke patiëntencategorieën (opschaling volgens de leernetwerk methode). Op basis van het scala aan ervaringen stelden we een procesverslag en deïmplementatiegids samen. Ook bood een website gedurende het onderzoeksprogramma informatie en een discussieplatform over het deïmplementeren van onnodige zorg.