BREAK COVID: COVID-19 breakthrough infections and correlates of protection

Doorbraakinfecties vormen een risico voor kwetsbaren en kunnen ook leiden tot langdurige klachten (post-COVID). De cellulaire afweer speelt mogelijk een belangrijke rol tegen doorbraakinfecties met virusvarianten. Onderzoekers zullen bestuderen welke onderdelen van de afweer hier bescherming tegen biedt. Het doel is 3 tot 5 sleutelmarkers uit ruim 40 cellulaire immuun markers aan te wijzen die voorspellend zijn voor bescherming tegen doorbraakinfecties. De onderzoeksresultaten zullen bijdragen aan het inschatten van risico's op doorbraakinfecties in de Nederlandse bevolking. Daarnaast zijn de resultaten belangrijk voor de inrichting van een optimaal vaccinatiebeleid.

Elektronische patiëntendossiers als innovatieve aanvulling op kennishiaten bij de vaccin-veiligheidsbewaking tijdens pandemieën

Patiënten en zorgverleners melden vermoedens van bijwerkingen aan meld- en kenniscentrum Lareb. Door analyses van deze meldingen ontdekt Lareb nieuwe kennis over bijwerkingen. In dit onderzoek werkt Lareb samen met het Leids Universitair Medisch Centrum en het Haga ziekenhuis. De ziekenhuizen gebruiken elektronische patiëntendossiers (EPD’s) om informatie over de patiënten op te slaan. Zo ook informatie over mogelijke bijwerkingen die patiënten ervaren na COVID-19 vaccinatie. In dit onderzoek wordt met een software tool gezocht in EPD’s naar mogelijke bijwerkingen van vaccinatie. Lareb analyseert vervolgens deze informatie en de ontvangen meldingen. Ook wordt onderzocht of het zoeken in EPD’s een manier is om nog meer mogelijke bijwerkingen van vaccinaties te vinden, naast de meldingen die Lareb ontvangt. Dit kan leiden tot vernieuwing en verbetering van de veiligheidsbewaking van medicijnen en vaccins, wat ook te gebruiken is bij mogelijke volgende pandemieën.

Nasal And Systemic Immunity following COvid VACcination (NASI-COVAC)

Het afweersysteem tegen luchtweginfecties wordt vaak in het bloed bestudeerd, terwijl virussen zoals corona via de neus ons lichaam binnenkomen. Het doel van dit onderzoek is inzicht verkrijgen in het afweersysteem in de neus na corona infectie en/of herhaalvaccinaties. Hiervoor wordt met een nieuwe methode een kleine hoeveelheid afweercellen uit het slijmvlies van de patiënt afgenomen. Ook worden er antistoffen uit de neus verzameld en gemeten. Er wordt onderzocht of er bescherming in de neus wordt opgebouwd na corona infectie en/of herhaalvaccinaties. Daarnaast wordt er gekeken wat de effectiviteit is van de opgebouwde afweer tegen nieuwe varianten van het virus. Welke afweercellen op welke plek nodig zijn voor de bescherming tegen infectie na vaccinatie wordt onderzocht door het gebruik van proefdiermodellen.

Meer informatie

Corona en COVID-19 bij ZonMw

Op 13 april vindt de openbare slotconferentie van het post-COVID project ACTION: Aanhoudende Klachten na COVID-19 plaats in het UMC Groningen. Deze bijeenkomst vindt plaats tussen 15:00 en 18:00 in de Rode Zaal van het UMCG en is ook via een livestream te volgen.

Alle belangstellenden, inclusief patiënten, zorgverleners, beleidsmakers, en belangenorganisaties zijn van harte uitgenodigd hieraan deel te nemen. Deelnemen aan de conferentie is kosteloos. Aanmelden kan via Openbare slotconferentie – ACTION (actioncovid.nl). Hier is ook het programma te vinden.

Subsidieoproep ‘NWA Synergiethema: Kwetsbaarheid en weerbaarheid in een online samenleving’

Door de coronapandemie is het belang van de online samenleving toegenomen. Daarom staat het omgaan met de langetermijneffecten van de digitalisering van de samenleving in de subsidieoproep ‘Kwetsbaarheid en weerbaarheid in een online samenleving’ centraal. Het doel van het synergieprogramma is het beantwoorden van een deel van de kennisvragen rondom de online samenleving uit de Rijksbrede Kennisagenda om vervolgens op een passende manier om te kunnen gaan met de langetermijneffecten van de versnelde digitalisering van de samenleving. Hierbij wordt gekeken naar zowel de risico’s als kansen die zijn ontstaan op het gebied van onder andere gelijkheid, veiligheid en gezondheid. Ook wordt er aandacht besteed aan de rol en invloed van technologiebedrijven en overheden bij de totstandkoming en ontwikkeling van een online samenleving. Op dit moment staat de subsidieoproep voor de vooraanmelding (fase I) open. De deadline voor het indienen van een subsidieaanvraag is donderdag 6 april 2023, 14:00 uur.

Internationale samenwerking

De internationale subsidieronde wordt uitgevoerd door het Joint Programming Initiative ‘a Healthy Diet for a Healthy Life’ (JPI HDHL). In het JPI HDHL werken 20 landen samen op het terrein van voeding, beweging en gezondheid. In februari 2022 hebben 8 JPI HDHL landen samen een oproep gedaan voor transnationale onderzoeksvoorstellen op het gebied van voeding, het immuunsysteem, infectieziekten en chronische aandoeningen. In april 2022 zijn 25 onderzoeksvoorstellen ingediend. Na de beoordeling door een wetenschappelijk expert panel zijn 6 projecten geselecteerd: DIYUFOOD, METARYL, OBESIMM, PreVegDiet, RESIST-PP, en TransInf.

Projecten met Nederlandse onderzoeksgroepen

Nederlandse onderzoeksgroepen zijn betrokken bij 3 van de 6 projecten. Wij stellen ze graag aan u voor:

DIYUFOOD, Leids Universitair Medisch Centrum

Een gezond en gebalanceerd dieet is essentieel voor de gezondheid van de stofwisseling en het immuunsysteem. Cardiometabole ziekten, zoals hart- en vaatziekten en diabetes, tasten het immuunsysteem aan, met een hoger risico op een ernstiger beloop van infecties, zoals COVID-19 als gevolg. Het project gaat onderzoek doen naar de biologische mechanismen van de onderliggende verbanden tussen dieet en ziekten. Hierbij gebruiken de onderzoekers uitgebreide data van vier cohort studies uit Israël, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en China. Dit internationaal project wordt uitgevoerd samen met twee andere partners uit Israël en het Verenigd Koninkrijk.

METARYL, Amsterdam Universitair Medische Centra

Mensen met obesitas en/of type 2 diabetes hebben een hoger risico op wondinfecties na een operatie waarbij hun darmkanaal is betrokken, zoals een maagverkleining en darmomleiding. Deze infecties kunnen levensbedreigend zijn. Mogelijk helpt de inname van het aminozuur Tryptofaan, aanwezig in eiwitrijk voedsel, bij de genezing van de darmen en wonden na een operatie. Daarom onderzoekt METARYL of dit aminozuur via de voeding patiënten met metabool syndroom kan helpen met het verminderen van complicaties na de operaties. Onderzoekers uit Frankrijk en Duitsland doen ook mee aan dit internationaal project.

TransInf, Radboud Universitair Medisch Centrum

Overgewicht kan de werking van het immuunsysteem negatief beïnvloeden. Het gevolg is een afgenomen werking van vaccins en een hoger risico op ernstige infecties. Het TransInf project onderzoekt of voeding de functie van het immuunsysteem kan verbeteren. De onderzoekers uit Nederland, Frankrijk en Duitsland zullen dit bestuderen bij een groep mensen met of zonder overgewicht in Tanzania. Het TransInf project is gedeeltelijk een vervolg op het TransMic project dat ook deels plaatsvond in Tanzania.

Nederlands budget

Binnen Nederland werken ZonMw en Health~Holland samen aan deze subsidieronde. Gezamenlijk zetten ZonMw en Health~Holland 1,2 miljoen euro in voor de drie projecten met Nederlandse onderzoeksgroepen. Het budget van ZonMw is afkomstig van het deelprogramma COVID-19 behandeling.

Meer informatie

• Voeding en gezondheid bij ZonMw
• Corona en COVID-19 bij ZonMw

Doel

Deze oproep heeft als doel de (door)ontwikkeling van life science en digitale sleuteltechnologieën gericht op diagnostiek en behandeling van post-COVID, COVID-19 en mogelijke nieuwe infectieziekten. Daarnaast richt deze oproep zich op het opbouwen en versterken van intensieve en duurzame publiek-private samenwerkingen tussen kennisinstellingen, zorginstellingen en bedrijven om een sterke positie van het Nederlandse bedrijfsleven en de kennisinfrastructuur te creëren op het gebied van pandemische paraatheid.

Eén subsidieoproep, twee fases

De subsidieoproep is onderverdeeld in een vroege Technology Readiness Level (TRL) fase (doorontwikkeling van TRL1 of TRL 2 naar TRL3) en latere TRL-fase (vanaf TRL3 naar TRL6) binnen de innovatieketen. Geïnteresseerde partijen dienen aan de hand van het TRL-niveau in op een van de twee fases. Voor deze twee fases, en afhankelijk van de samenwerking, gelden er binnen de oproep verschillende voorwaarden en beoordelingscriteria. Publiek-private samenwerking is een pré en wordt vooral gestimuleerd in de latere TRL-fase voorstellen. Zo’n publieke-private samenwerking bestaat dan uit twee verschillende organisaties, waarbij minimaal één onderzoeksorganisatie samenwerkt met minimaal één onderneming met winstoogmerk.

Looptijd en voorlopige planning

De maximale looptijd van een project is 12 maanden.

Voorlopige planning*

Subsidieoproep online                                                     maart 2023
Deadline indienen uitgewerkte aanvraag      eind mei 2023
Interview selectie                                                                  september/oktober 2023
Besluit subsidieaanvraag                                               november 2023

*De deadlines in de subsidieoproep zijn leidend

Criteria

De algemene ZonMw-criteria vormen de basis voor de criteria voor relevantie en kwaliteit. Deze vindt u in de procedure brochure-aanvragers. De oproep specifieke relevantie- en kwaliteitscriteria vindt u in de desbetreffende subsidieoproepen. De voorwaarden en criteria die worden opgenomen in de gepubliceerde subsidieoproep zijn leidend. U vindt de subsidieoproep vanaf maart in onze subsidiekalender.

Heeft u vragen? Neem dan contact op via covid19@zonmw.nl.

Meer informatie

Deelprogramma behandeling COVID-19
Onderzoek naar corona en COVID-19

Door de coronapandemie is het belang van de online samenleving toegenomen. Daarom staat het omgaan met de langetermijneffecten van de digitalisering van de samenleving in de subsidieoproep ‘Kwetsbaarheid en weerbaarheid in een online samenleving’ centraal. Het doel van het synergieprogramma is het beantwoorden van een deel van de kennisvragen rondom de online samenleving uit de Rijksbrede Kennisagenda om vervolgens op een passende manier om te kunnen gaan met de langetermijneffecten van de versnelde digitalisering van de samenleving. Hierbij wordt gekeken naar zowel de risico’s als kansen die zijn ontstaan op het gebied van onder andere gelijkheid, veiligheid en gezondheid. Ook wordt er aandacht besteed aan de rol en invloed van technologiebedrijven en overheden bij de totstandkoming en ontwikkeling van een online samenleving. Op dit moment staat de subsidieoproep voor de vooraanmelding (fase I) open. De deadline voor het indienen van een subsidieaanvraag is donderdag 6 april 2023, 14:00 uur.

Meld u aan!

Wilt u meer weten over de subsidieoproep? En wilt u in contact komen met andere geïnteresseerden? Meld u dan aan voor de online informatiebijeenkomst op vrijdag 10 maart 2023. De bijeenkomst begint om 09.00 uur en duurt tot ongeveer 11:00 uur. Registreren kan tot woensdag 8 maart. Klik hier om aan te melden.

Welk gezinslid bracht het virus binnen en hoe verspreidde het virus zich?

De gezinnen werd gevraagd om elke maand te testen op het SARS-CoV-2 virus, ongeacht of ze wel of geen klachten hadden. Daar bovenop werd hen gevraagd om extra te testen bij klachten. Bruijning: ‘Bij elk kuchje, elke snotneus wilden we van ieder gezinslid een monster hebben. Ze kregen een app met instructies, zoals: ‘Vul vandaag je klachtendagboek in.’ Of ‘Stuur vandaag een speekselmonster naar ons toe.’ Op een dashboard kon ik de gegevens van elk gezin realtime monitoren en zien wie er bijvoorbeeld op dat moment klachten had. Als ze iets vergaten, namen wij contact met hen op. Daardoor waren onze data heel compleet en konden we analyseren wie het virus het gezin had binnengebracht en hoe het zich verspreidde.’

Ook kinderen verspreidden COVID-19 in het gezin

Bruijning en haar collega’s ontdekten dat kinderen wel degelijk een SARS-CoV-2 infectie doormaken, maar dat bij hen de symptomen niet te onderscheiden waren van andere veel voorkomende luchtweginfecties. ‘Dat was belangrijke informatie’, zegt ze. ‘Tot die tijd zijn veel corona-infecties bij kinderen gemist.’ De kinderen speelden binnen huishoudens een rol in de verspreiding van het virus. Bruijning: ‘In vergelijking met oudere kinderen, gaven met name peuters en kleuters het vaak door aan hun ouders. Dat kunnen wij goed verklaren. Je kunt kleine kinderen niet in quarantaine zetten, of uitleggen dat mamma even geen knuffel mag geven.’

Geen klachten, wel antistoffen in het bloed

Ook vroegen de onderzoekers de gezinnen om bij klachten én vier weken na klachten een bloedmonster toe te sturen, verkregen door slechts een vingerprik. Bruijning: ‘Soms verraadden de antistoffen in het bloed dat mensen zonder het te weten een infectie hadden doorgemaakt. Dat gold ook voor volwassenen. Bij deze mensen zou het kunnen dat het virus bijvoorbeeld heel kort detecteerbaar is geweest. Als we het hadden gemist via de PCR-test, (Polymerase Chain Reaction), de meest gebruikte test om SARS-Cov-2 aan te tonen, zagen we het alsnog in het bloed.’

Volwassenen introduceerden het virus vaker in het gezin dan kinderen

Uit het CoKids-onderzoek blijkt dat volwassenen het virus vaker introduceren in het gezin dan kinderen. Bruijning: ‘Toen wij de studie uitvoerden, werden al gauw de strenge maatregelen en lockdowns ingevoerd. Scholen werden gesloten en sportactiviteiten stilgelegd. Het interactiepatroon tussen kinderen was verstoord. Dat zagen wij ook terug in andere infecties die rondgingen; er waren veel minder luchtweginfecties dan gewoonlijk in een winterseizoen. Voor volwassenen golden de maatregelen uiteraard ook, maar blijkbaar droegen zij het virus tóch vaker bij zich en brachten het mee naar huis.’

Jonge kinderen hebben een sterk aangeboren aspecifiek immuunsysteem

Over een verklaring heeft Bruijning slechts vermoedens: ‘In de eerste levensjaren kom je voor het eerst in aanraking met allerlei virussen, bacteriën en andere ziekteverwekkers. Het aangeboren immuunsysteem is bij jonge kinderen daarom heel actief. Dat is van levensbelang; geen kind zou overleven zonder dit aspecifieke immuunsysteem, dat direct reageert op alles wat lichaamsvreemd is.

Van een nieuw virus worden volwassenen zieker dan kinderen

Bij volwassenen is dit aangeboren aspecifieke immuunsysteem waarschijnlijk minder actief. Een nieuw virus – zoals het coronavirus – wordt dan niet zo snel herkend. Het heeft dus langer tijd om schade aan te richten. Bruijning: ‘Hetzelfde zien we bij typische kinderziektes als mazelen en waterpokken. Raak je op volwassen leeftijd voor het eerst besmet, dan verlopen die infecties meestal veel heftiger dan bij jonge kinderen.’

Een gezinnenstudie geeft bij pandemieën zicht op de rol van leeftijdsgroepen

Het CoKids-onderzoek heeft ook laten zien dat een prospectieve gezinnenstudie een goede onderzoeksmethode is om bij infecties de rol van leeftijdsgroepen de verspreiding te inventariseren. Bruijning: ‘Omdat wij via de app op afstand continu konden monitoren en klachten inventariseerden, pikten wij infecties op die anders onder de radar waren gebleven. Uit de gegevens konden wij afleiden wie wie had besmet.’ De onderzoekers hebben hun resultaten tussentijds steeds doorgestuurd naar het OMT, het ministerie van OCW en VWS. Ze zijn gebruikt voor beleidsvorming en vaccinatieadviezen.

Ook onderzoek naar een aantal verkoudheidsvirussen

Tijdens de CoKids-studie hebben de onderzoekers ook veel informatie gekregen over andere virusinfecties. Bruijning: ‘Als een kind een snotneus had, bleek het veel vaker iets anders te zijn dan corona. Informatie over die virussen was voor ons interessante bijvangst. In de monsters onderzoeken wij nu hoe de verspreiding is verlopen van een aantal verkoudheidsvirussen. Ze zijn al heel lang bij de mensen, maar tot op heden is hun verspreidingspatroon in gezinnen nauwelijks onderzocht.’

Meer Informatie over onderzoek naar de gevolgen van de coronapandemie op kinderen en jongeren kunt u vinden op onze website.
Corona bij kinderen

Pas weken later ziek

Ook kampt een kleine groep kinderen met symptomen van long-COVID (ook post-COVID genoemd). Ze hebben na de COVID-19-infectie langdurig last van bijvoorbeeld vermoeidheid, hoofdpijn en concentratieproblemen. MIS-C en long-COVID zijn twee verschillende syndromen. Voor beide ziektebeelden geldt dat de aanvankelijke COVID-infectie relatief onopgemerkt voorbij kan zijn gegaan, met vaak zelfs helemaal geen klachten. De klachten van MIS-C en long-Covid treden meestal pas weken later op.

Ontregeld immuunsysteem

Bij MIS-C is er sprake van een ontregeld immuunsysteem. Emmeline Buddingh is kinderimmunoloog bij het Willem-Alexander Kinderziekenhuis in het LUMC (Leids Universitair Medisch Centrum). Ze vertelt: ‘Het immuunsysteem is als het ware op hol geslagen. Er is iets aangezwengeld wat niet meer adequaat wordt uitgezet. Dat gebeurt waarschijnlijk alleen bij de éérste keer dat een kind corona heeft. Inmiddels zijn nagenoeg alle kinderen in aanraking geweest met het virus. We zien de laatste maanden wereldwijd dan ook nauwelijks meer kinderen met MIS-C.’ Bij long-COVID is nog onbekend wat er misgaat in het lichaam. Buddingh: ‘Het kan goed zijn dat ook hier het afweersysteem ontregeld is.’

Genetische varianten?

Buddingh en haar collega’s vragen zich af waarom deze kleine groep kinderen bevattelijk is geweest voor MIS-C of long-COVID. Buddingh: ‘Wij denken dat de kinderen veranderingen hebben in genen die belangrijk zijn voor de werking van het immuunsysteem. Hebben sommige van deze kinderen misschien een aangeboren afweerstoornis? Dat gaan wij onderzoeken.’ ZonMw financiert deze GRIP-studie (Genetic Risk factors for Multi-system Inflammatory Syndrome in Children and Pediatric Post COVID condition).

MIS-C versus de ziekte van Kawasaki

Kinderen met MIS-C hebben meestal de basisschoolleeftijd: ze zijn gemiddeld tussen de 8 en 10 jaar oud. Heel soms krijgen peuters en kleuters ook MIS-C. Buddingh: ‘Bij hen lijkt het ziektebeeld wat meer op de ziekte van Kawasaki. Deze ziekte is al heel lang bekend, ook vóór corona. Het is eveneens een ontregeling van het immuunsysteem die optreedt na een infectie. Maar het bloed laat bij MIS-C andere afwijkingen zien dan bij de ziekte van Kawasaki. Kinderen met MIS-C komen veel vaker op de intensive care terecht.’

Met afweeronderdrukkende medicijnen genezen kinderen met MIS-C

Kinderen met MIS-C komen onder andere op de IC vanwege een extreem lage bloeddruk. De bloeddruk daalt als de hartspier ontstoken is en het hart daardoor niet krachtig meer kan pompen. Ook daalt de bloeddruk omdat het afweersysteem veel cytokines (ontstekingseiwitten) maakt. Tijdens zo’n zogenoemde cytokinestorm zetten de bloedvaten uit en daalt de bloeddruk. Buddingh: ‘Met afweeronderdrukkende medicijnen stopt het proces. De ontstekingsreactie verdwijnt en de bloeddruk stijgt weer. MIS-C is goed te behandelen.’

De GRIP-studie is een vervolg op de COPP-studie

De GRIP-studie is een vervolg op de COPP-studie (Clinical features of COVID-19 in Pediatric Patients): een landelijke registratie-studie naar kinderen met COVID-19 in het ziekenhuis. Buddingh: ‘We hebben die studie gedaan om meer te weten over de gevolgen van corona voor kinderen. We publiceerden real time de resultaten op de website www.covidkids.nl. Mede op basis van de uitkomsten, heeft de Gezondheidsraad destijds beleid gemaakt, bijvoorbeeld over vaccinatie bij kinderen.’ De COPP-studie – eveneens gefinancierd door ZonMw – loopt nog tot 1 oktober 2023.

DNA uit speeksel

Voor de GRIP-studie rekruteren de onderzoekers kinderen met MIS-C uit de COPP-studie, en kinderen met long-COVID uit een ander lopend onderzoek (van het Emma Kinderziekenhuis in Amsterdam). Buddingh: ‘We verzamelen speeksel van honderd kinderen die MIS-C hebben gehad en van honderd kinderen met long-COVID. Wij vergelijken hun DNA met het DNA van de controlegroep: kinderen die wel corona hebben gehad maar géén MIS-C of long-COVID. Er is een lijst van genen die betrokken zijn bij afweerstoornissen. Hebben kinderen met MIS-C en long-COVID vaker veranderingen in deze genen dan kinderen uit de controlegroep?’

Begin 2024 de eerste resultaten

De onderzoekers verwachten begin 2024 de eerste resultaten te kunnen melden.
Buddingh: ‘Misschien blijkt dat kinderen met MIS-C dezelfde veranderingen in genen voor afweer hebben als kinderen met de ziekte van Kawasaki, en moeten zij daarvoor op controle bij een immunoloog. En misschien helpen de resultaten ons beter te snappen wat er bij kinderen met long-COVID precies gebeurt in het lichaam. Dan kunnen we ook deze kinderen beter een gerichte behandeling geven.’

Meer Informatie over onderzoek naar de gevolgen van de coronapandemie op kinderen en jongeren kunt u vinden op onze website.
Corona bij kinderen

De 2 projecten

We stellen de 2 projecten die dit gaan onderzoeken graag aan u voor:

Follow-upzorg na behandeling voor gynaecologische kanker: kan het minder?

Annemijn Aarts (Amsterdam UMC)
In dit project wordt de follow-up-zorg in de gynaeco-oncologie tijdens de COVID-19-pandemie in kaart gebracht en geëvalueerd wat de effecten daarvan waren op zorguitkomsten van patiënten.

Substitutie van zorg binnen de benigne gynaecologie gedurende de COVID-19-pandemie in Nederland

Wouter Hehenkamp (Amsterdam UMC)
In dit project wordt onderzocht welke alternatieve behandelingen plaatsvonden tijdens de COVID-19-pandemie in de zorg voor patiënten met goedaardige, gynaecologische aandoeningen en hoe tevreden zij hiermee waren.

De projecten starten uiterlijk in februari 2023 en hebben een looptijd van ongeveer 2 jaar.

ZonMw en uitkomstgerichte zorg

Inzicht in voor de patiënt relevante uitkomsten van zorg is nodig om zorg te bieden die beter aansluit op de wensen en behoeftes van de patiënt. Daarom financieren we onderzoek naar wat er nodig is om die uitkomstinformatie in te zetten om beter samen te beslissen, te leren en te verbeteren én naar hoe je dat het beste kunt organiseren. Dat doen we vanuit verschillende programma’s. Bovengenoemde 2 projecten ontvangen subsidie vanuit ons programma Uitkomstgerichte zorg: kennisagenda non-COVID-19. Met dit programma richten we ons op de uitwerking van een aantal kennishiaten, die voortkomen uit de Kennisagenda COVID-19 van de Federatie Medisch Specialisten en de wetenschappelijke beroepsverenigingen.

Op de hoogte blijven?

• Abonneer u op onze nieuwsbrief Kwaliteit van zorg
• Volg onze LinkedIn-showcasepagina Medisch onderzoek: samenwerking en toepassing in de praktijk

Relevante thema's

• Uitkomstgerichte zorg
• De impact van uitgestelde zorg tijdens de COVID-19-pandemie

Tijdens de COVID-19 pandemie zijn meer mensen overleden dan verwacht. Op verzoek van het ministerie van VWS heeft ZonMw daarom een verdiepend onderzoekstraject opgezet naar de oorzaken van deze oversterfte. Onderzoeksresultaten kunnen bijdragen aan het voorkomen of verminderen van oversterfte tijdens een volgende pandemie. De programmacommissie van onafhankelijke experts heeft een onderzoeksagenda opgesteld met kennishiaten die zijn gecategoriseerd in drie lijnen. Lijn 1 bestaat uit een systematische literatuuranalyse met internationale vergelijking die wordt uitgevoerd door Cochrane Netherlands. Lijn 2 bestaat uit onderzoek met beschikbare onderzoeks- en zorgdata. Binnen lijn 3 wordt met data van het RIVM, GGD GHOR en GGD’en, zoals vaccinatie en testdata, onderzoek gedaan.

Gehonoreerde projecten

Binnen de subsidieronde naar de kennishiaten in lijn 2 van de onderzoeksagenda zijn 11 projecten gehonoreerd door ZonMw.

CORAL-project

In het CORAL-project wordt de oversterfte bij thuiswonende (pre)dementiepatiënten als gevolg van de COVID-19 pandemie onderzocht.
Dr. Maurik, Amsterdam UMC

Providing context to excess mortality through changes in healthcare use during the COVID-19 pandemic

In dit project wordt de verandering in zorggebruik onderzocht door zorgverzekeringsdata in 2020 te vergelijken met verwacht zorggebruik op basis van eerdere jaren.
Dr. Beem, Amsterdam health & technology institute

Lifestyle and excess mortality during the COVID-19 pandemic

Dit project richt zich op de invloed van leefstijl op de overlijdenskans tijdens de pandemie.
Dr. Vermeulen, SEO Economisch Onderzoek

Excess mortality during the COVID-19 epidemic: vulnerable groups and long-term effects

In dit project wordt oversterfte in kaart gebracht om kwetsbare groepen te identificeren, zowel tijdens de pandemie als erna.
Prof. dr. Rosendaal, Leids Universitair Medisch Centrum

The Effect of Delayed Cancer Screening on Stage Shift and Increased Mortality during the Coronapandemic in The Netherlands

In deze studie worden de veranderingen in ziekenhuissterfte onderzocht voor patiënten met kanker tussen 2018-2021.
Prof. dr. Meester, Vrije Universiteit Amsterdam

Using individual level survival prediction to estimate years of life lost due to COVID-19 and their socio-economic distribution

In dit project willen onderzoekers voorspellingen maken van verloren levensjaren voor degenen die zijn overleden aan COVID-19. Deze informatie wordt vervolgens gebruikt om sociaaleconomische ongelijkheden in de gezondheidslast van COVID-19 te kwantificeren.
Prof. dr. van Baal, Erasmus Universiteit

Who counts depends on who is counted: an investigation into excess mortality among people with intellectual disabilities in 2020-2021

Dit project richt zich op sterfte onder mensen met een verstandelijke beperking. Daarnaast wordt de rol van onderliggende aandoeningen en de woonsituatie onderzocht.
Dr. Cuypers, RadboudUMC

Individual and environmental determinants of differences in excess mortality between neighbourhoods in Amsterdam during the COVID-19 pandemic

In dit project worden de verschillen in oversterfte tussen wijken in Amsterdam in 2020 en 2021 onderzocht.
Dr. Bosdriesz, GGD Amsterdam

Excess mortality during the COVID-19 pandemic in the Netherlands: associations with people's medical history and sociodemographic characteristics

Dit project richt zich op specifieke groepen in de samenleving, waarbij wordt onderzocht in hoeverre medische voorgeschiedenis en sociaal-demografische kenmerken geassocieerd zijn met oversterfte.
Dr. Bos, Nivel

Determinants of excess mortality rates in nursing homes

Dit project onderzoekt de rol van organisatiekenmerken van verpleeghuizen (zoals personeelsbezetting, kwaliteit en omvang) bij het verklaren van oversterfte tijdens de pandemie.
Drs. Bär, Erasmus School of Health Policy & Management

Healthcare avoidance and excess mortality during the COVID-19 pandemic in the Netherlands: a population-based cohort study

In deze studie wordt de relatie tussen zorgmijding tijdens de eerste fase van de COVID-pandemie en de waargenomen sterfte onderzocht.
Dr. Licher, Erasmus MC

Nieuwe subsidieoproep open

Op 15 december opent een nieuwe subsidieoproep naar de kennishiaten in lijn 3 van de onderzoeksagenda. Recent is de vaccinatie- en positieve testdata van het RIVM en GGD’en en GGD GHOR toegankelijk geworden voor het uitvoeren van onafhankelijk onderzoek (zie kamerbrief van 18-11-2022 p.7-9). Dit betekent dat aanvragen voor onderzoek naar de kennishiaten opgenomen in lijn 3 van de onderzoeksagenda vanaf 15 december ingediend kunnen worden. Binnen deze subsidieoproep wordt vooral gefocust op onderbouwing van de kwaliteit van de data, toepassing van andere modellen, correctie voor andere co-variabelen, en andere tijdsframes omtrent follow-up. Onderzoekers kunnen hun aanvraag voor de subsidieoproep ‘Oversterfte in Nederland in de periode 2020-2021’ indienen tot dinsdag 31 januari 2023, 14.00 uur.

Meer weten?

Over het oversterfteprogramma
Over de onderzoeksagenda

Ten Bosch legt uit hoe het model werkt: “Je begint met het creëren van een ruimte, dat kan bijvoorbeeld een wachtkamer zijn of een kantoor. Daarna kun je aan de ruimte mensen met toevoegen die in de ruimte bepaalde activiteiten ondernemen (bv. Koffie halen, naar de wc gaan). Met deze informatie wordt het gedragsmodel geïnformeerd. Daarnaast kun je eigenschappen aan de ruimte toevoegen, bijvoorbeeld ventilatie. Hoe leidt de samenkomst van mensen in een ruimte vervolgens tot verspreiding van een virus, en hoeveel effect hebben maatregelen? Het is belangrijk om te kijken hoe de maatregelen samenhangen met de naleving ervan. Wordt er daadwerkelijk anderhalve meter afstand gehouden?” De onderzoekers zelf maken gebruik van een uitgebreid computermodel. Er is ook een online tool voor een restaurantomgeving. Als je een restaurant runt of wilt inrichten kun je kijken welk effect bepaalde maatregelen hebben, zoals het gebruik van mondkapjes of de tafelschikking.

Doorontwikkeling voor andere sectoren

Met een verspreidings- en implementatie impuls (VIMP), een klein aanvullend budget specifiek gericht om met al behaalde resultaten een doorontwikkeling te maken om meer impact te genereren, gaan de onderzoekers nu aan de slag om het model uit te breiden naar andere sectoren. Een volgende stap is het model uitbreiden voor gebruik in andere sectoren. Hoe staat het daarmee? Ten Bosch: “We hebben een lijst gemaakt met sectoren waarvan de binnenruimtes ook geschikt zijn voor dit simulatiemodel, zoals uitgebreidere horeca, kantoortuinen, retail, universiteiten (onderwijsruimtes, bibliotheken), sportsector (kleedruimtes en kantines) en theaters. Het model is voorlopig alleen geschikt voor ruimtes met een rechte vloer, dus geen hoge collegezalen.” In het Samen Slim Open model kunnen de sectoren hun plannen toetsen of hun maatregelen van toepassing zijn. Tot nog toe was het model alleen ontwikkeld voor restaurants. Nu zal het model worden uitgebreid. Dorine Duives vervolgt: “We doen dit samen met de mensen uit de verschillende sectoren. Het belangrijkste om in gesprekken te toetsen is in welke delen van het gebouw veel mensen samenkomen. Ook weten zij beter hoe mensen zich gedragen in het gebouw. We horen graag of onze aannames kloppen. Zitten mensen een kwartier in een kleedkamer, komen mensen naar kantoor als ze ziek zijn?” De sectoren hebben zelf ook maatregelen beschreven in de sectorplannen, hoe verwachten zij dat mensen zich eraan gaan houden. Het simulatiemodel moet zoveel mogelijk op de realiteit lijken. Alleen dan gaan ze de cijfers naar boven halen waar je straks wat aan hebt.

Hoe gaan de sectoren het model gebruiken? Ten Bosch: “Wat we nu zien is dat alle sectorplannen uitgaan van de risicothermometer die door VWS wordt aangeboden. Het is per sector verschillend wanneer je van de ene naar de andere fase gaat, voor welke maatregelen er wordt gekozen en hoe deze gestapeld worden. Hoe meer je gaat stapelen, hoe minder het nut van de laatste maatregel die je hebt toevoegt. Als je bijvoorbeeld maatregelen die impact hebben op aerosolenverspreiding combineert met maatregelen tegen druppelverspreiding, kunnen die samen meer effect hebben dan als je twee maatregelen tegen druppelverspreiding inzet.”

De onderzoekers kunnen het model ook makkelijk aanpassen voor andere respiratoire virussen. Dit zou opnieuw kunnen worden ingezet als er een nieuwe variant van dit virus ontstaat om de impact te zien in de verschillende sectoren. Voor de WUR zijn ze bezig om natuurlijke en mechanische ventilatie te vergelijken om hiermee infecties te voorkomen. Met de verdere ontwikkelingen mede door de VIMP kan met het model gekeken worden wat het effect is van mechanische ventilatie op scholen en wat het oplevert met andere maatregelen. Hoe zorgen we voor een veilig werkklimaat voor onze medewerkers? Daar kan dit simulatiemodel een mooie bijdrage aan leveren.

Het project zal een rapport opleveren waarin de onderzoekers het effect van maatregelen omschrijven tijdens verschillende epidemiologische scenario’s. Het kan een tool zijn om je beslissingen mee te motiveren. Welke maatregelen met meer of minder sociale kosten of wat heeft meer of minder impact. De intentie is om samen in gesprek te blijven over de implementatie van de tool in de sectoren. Hoe kan het daadwerkelijk in de praktijk wordt toegepast? Het model is op dit moment niet zodanig gebouwd dat het door niet-onderzoekers kan worden gebruikt. De modellen zijn beschikbaar, maar je hebt er kennis bij nodig om ermee te kunnen werken. “Nu we met de sectoren bezig zijn, moeten we soms voor het complexere model kiezen. Die modellen en scenario’s bestaan en zijn beschikbaar.” Ten Bosch en Duives gaan ze open maken, zodat andere onderzoekers er ook mee kunnen werken. Sectoren kunnen daarna makkelijker toegevoegd worden als er meerdere scenario’s zijn ingebouwd. Sectoren die interesse hebben in het model kunnen contact opnemen met de onderzoekers.

Voor meer informatie, bekijk de projectpagina

Green Deal 'Samen werken aan duurzame zorg'

In Nederland is de zorgsector verantwoordelijk voor zo’n 7% van de CO2-uitstoot, 4% van het afval en 13% van het grondstoffengebruik.  In de Green Deal ‘Samen werken aan duurzame zorg’ hebben partijen in de zorgsector doelen en acties afgesproken voor de periode 2023 tot en met 2026. Met het ondertekenen committeert ook ZonMw zich aan de 5 Green Deal doelstellingen:

• Bevorderen van gezondheid
• Het vergroten van de bewustwording en kennis
• Minder CO2-uitstoot en klimaatneutraal in 2050
• Minder primair grondstoffengebruik en maximaal circulaire zorg in 2050
• Het verminderen van de milieubelasting van medicatie.

Kennisagenda Klimaat en Gezondheid

ZonMw draagt concreet bij aan de doelstellingen van de Green Deal en wil dit de komende jaren versterkt doen. Dat doet ZonMw nu al via kennisprogramma’s rond bijvoorbeeld ‘de gezonde leefomgeving’.  Verder zet ZonMw zich in om kennis over klimaat en gezondheid te versterken, en waar mogelijk beter op (onderzoeks)agenda’s te krijgen. Zo heeft ZonMw de kennisagenda Klimaat en Gezondheid opgesteld. Hierin staat welk onderzoek nodig is om de gezondheidsvraagstukken samenhangend met klimaatverandering goed in beeld te krijgen en waar mogelijk te beperken.

De kennisagenda pleit voor een integrale benadering van klimaatonderzoek, door samenwerking van verschillende beleidssectoren en de praktijk. Algemeen directeur ZonMw, Véronique Timmerhuis: ‘Gezondheid is een belangrijke invalshoek bij klimaatverandering, en dat blijft nog te veel onderbelicht in de bredere klimaatvraagstukken. Gerichte kennisontwikkeling is zeer nodig en gewenst.’

Verkenning programmering duurzame zorg

In 2022 heeft ZonMw een verkenning uitgevoerd naar wat er nodig is aan onderzoek en kennisontwikkeling om duurzame zorg te ondersteunen, en welke rol de ZonMw-programmering hierbij kan spelen.

Uit de verkenning blijkt dat kennisvragen op het gebied van duurzame zorg in diverse ZonMw programma’s een plek kunnen (gaan) krijgen. Bekeken wordt onder andere of en op welke wijze dit in de ZonMw onderzoeksprogrammering als aandachtspunt meegenomen kan worden.Ook is (in overleg met VWS) een apart kennisprogramma duurzame zorg te overwegen, om het prille onderzoeksveld te stimuleren.

> Lees meer over Green Deal Samen werken aan duurzame zorg.

Zo is uit het onderzoek gebleken dat ziekenhuizen verschillende aanpassingen hebben gedaan. Hieruit kwamen richtingen voor best practices naar voren die gedeeld zijn met de samenwerkende  organisaties. Bovendien werd er een aantal belangrijke aspecten voor duurzame inzetbaarheid geïdentificeerd. De informatie over deze aspecten is al gedeeld middels rapporten aan de ziekenhuizen en er is een catalogus van de meest belangrijke stressoren gemaakt. Enkele zeer belangrijke geïdentificeerde factoren voor duurzame inzetbaarheid waren persoonlijke veerkracht, het sociaal team klimaat, en onzekerheid over werk condities. Bovendien lijkt er een afname in betrokkenheid waar te nemen over het verloop van de studie en zien de onderzoekers dat een substantieel deel van medewerkers nadenkt over werken buiten de zorgsector.

Op basis van de bovengenoemde bevindingen concluderen Westra en Fleuren met hun team dat teamleiders een onweerlegbaar cruciale rol kunnen spelen ten aanzien van duurzame inzetbaarheid en betrokkenheid van medewerkers. Een van de aanbevelingen uit het project is dan ook dat teamleiders getraind kunnen worden om bij te dragen aan een ondersteunend sociaal teamklimaat. Met een verspreidings- en implementatie impuls (VIMP), een klein aanvullend budget specifiek gericht om met al behaalde resultaten een doorontwikkeling te maken om meer impact te genereren, gaan de onderzoekers nu aan de slag om een training te ontwikkelen. Deze training zal zich met name richten op het versterken van de ondersteunend communicatieve vaardigheden van teamleiders. Kernthema’s binnen de training zijn naar verwachting waarderende gespreksvoering, het helder communiceren over verwachte werkomstandigheden, en een betrokken uitstraling. Daarnaast zal de training ook aandacht voor zelfzorg op de agenda hebben staan. Teamleiders in de zorgsector blijken namelijk nu, verlaat, de vermoeidheidsschok van COVID-19 te beleven.   

Training op wetenschappelijke basis

In de te vormen training richten de onderzoekers zich op kwaliteit en toepasbaarheid. Het is daarbij de bedoeling dat de training ook in andere delen van de zorgketen goed ingezet kan worden. In andere zorgorganisaties spelen namelijk vergelijkbare problemen als in de ziekenhuizen. Op politiek niveau speelt daar het integraal zorgakkoord een belangrijk rol in. Dit akkoord benadrukt namelijk eveneens dat waardering en ontwikkelingsmogelijkheden speerpunten moeten zijn voor zorgpersoneel. De afgelopen jaren zijn er al verscheidene trainingen ontwikkeld in de zorg. Dus wat maakt deze training nou anders? De onderzoekers wijzen erop dat deze training op een wetenschappelijke basis met zorginhoudelijke en psychologische kennis wordt ontwikkeld. Daarmee richt de training zich op thema’s die nu urgent zijn. Bovendien wordt bij de vormgeving van de training rekening gehouden met de werkdruk van het te trainen personeel om niet bij te dragen aan verdere belasting. Westra en Fleuren zien dat er vanuit verschillende niveaus in zorgorganisaties veel interesse is in deze training, zeker gezien de huidige aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt.

Breed inzetbaar in de zorg

Op dit moment voert het onderzoeksteam een behoeftepeiling uit om een nauwkeurige invulling te geven aan de inhoud van de training. Daarnaast wordt er uitvoerig in de literatuur gekeken welke trainingsvormen goed aansluiten bij de gekende behoeftes. Beide aspecten zijn input voor de vormgeving van de training die in pilotvorm zal worden aangeboden aan de verschillende ziekenhuizen in Limburg. Westra en Fleuren lichten toe dat de training niet alleen voor ziekenhuizen beschikbaar zal worden gesteld, maar breed toegankelijk wordt gemaakt voor verscheidene zorgorganisaties. De training komt beschikbaar via UMIO, de executive onderwijs tak van Maastricht University waar op maat gemaakte cursussen worden aangeboden. Mede door cofinanciering van de deelnemende ziekenhuizen kan het project worden uitgevoerd en de training worden meegenomen in het aanbod van UMIO, waardoor er langdurige beschikbaarheid gegarandeerd is. Westra en Fleuren hebben als doel dat hun training op wetenschappelijke basis een positieve bijdrage gaat leveren aan de duurzame inzetbaarheid van zorgpersoneel, zowel in de Limburgse ziekenhuizen als daarbuiten.

Webinar lessen van Covid 19

Op donderdag 17 november vond het webinar ‘Organiseren om te overleven: lessen uit de Limburgse ziekenhuizen tijdens COVID-19’ plaats. Daarin deelde onderzoekers van de universiteit Maastricht de belangrijkste bevindingen van hun onderzoek naar de manier waarop ziekenhuizen zich aan de Covid-pandemie aanpassen en de gevolgen voor de duurzame inzetbaarheid van hun personeel. Het door ZonMw gefinancierde onderzoek werd de afgelopen twee jaar in de vijf Limburgse ziekenhuizen uitegvoerd. Tijdens het webinar gingen onderzoekers Daan Westra en Bram Fleuren in gesprek met Helen Mertens (voorzitter Raad van Bestuur van het Maastricht UMC+), Esther Urlings-Willems (RVE manager P&O bij Zuyderland Medisch Centrum), Johan de Vries (Klinisch chemicus en lid van het Medisch Stafbestuur van het Laurentius ziekenhuis Roermond) en Hélène Bergs (Clustermanager beschouwend en Chief Nursing Officer in het VieCuri medisch centrum) met elkaar in gesprek over het aanpassingsvermogen van ziekenhuizen en de inzetbaarheid van personeel.

Bekijk het webinar via deze link: https://www.youtube.com/watch?v=e5q-0j77yOQ

Leerzaam en bijzonder

Bij het aanvragen van ZonMw-subsidie in december 2020 zochten de onderzoekers meteen contact met Nierpatiënten Vereniging Nederland (NVN). Dit leidde tot een zeer intensieve samenwerking, waarbij ervaringsdeskundigen op gelijke voet deel uitmaken van het consortium. ‘Wij doen al veel aan patiëntenparticipatie, maar op deze manier samenwerken met onderzoekers was voor ons nieuw’, vertelt Wanda Konijn (NVN). ‘We wierven vier vrijwilligers uit onze bestaande vrijwilligerspool die al getraind waren in het lezen van en meepraten over wetenschappelijk onderzoek. Zij waren vertegenwoordigd bij alle RECOVAC-vergaderingen en voerden daarnaast een zeswekelijks overleg met Jan-Stephan. Ze werden in alle agenda’s meegenomen, gaven hun mening over elk studieonderdeel, en alle communicatie over het onderzoek ging eerst langs hen.’ Konijn begeleidde de vrijwilligers. ‘Het was voor hen een heel bijzonder en leerzaam, maar ook heel intensief traject – ze zaten er echt volledig in. Later hebben we nog een vijfde vrijwilliger toegevoegd om de werklast te verlichten.’

Afweeronderdrukkende medicatie

RECOVAC startte met een immuunresponsstudie bij 162 patiënten met ernstige nierschade (nierfunctie <30%), 159 dialysepatiënten, 291 niertransplantatiepatiënten en 188 gezonde proefpersonen. ‘Na de vaccinatie zoomden we in op de immuunrespons door te kijken naar antistoffen en verschillende afweercellen in het bloed’, vertelt Sanders. ‘Bij patiënten met nierschade en bij dialysepatiënten bleek de immuunrespons gelukkig heel vergelijkbaar met die van gezonde mensen. Bij transplantatiepatiënten daarentegen was de immuunrespons heel zwak.’ Dit is goed verklaarbaar, want deze patiënten gebruiken afweeronderdrukkende medicijnen om afstoting van hun donornier te voorkomen.

Vingerprik in thuissituatie

Een tweede RECOVAC-studie richtte zich op de relatie tussen de hoeveelheid antistoffen in het bloed en de werkzaamheid van COVID-19-vaccinatie. ‘Deze grote cohortstudie stond open voor vrijwel alle nierdialyse- en niertransplantatiepatiënten in Nederland’, licht de nefroloog toe. ‘Er waren uiteindelijk bijna 5000 deelnemers. De bereidheid om mee te werken was heel hoog, patiënten voelden de dreiging van COVID-19 en wilden graag meewerken om de situatie voor nierpatiënten te verbeteren.’ De deelnemers namen in de thuissituatie zelf een vingerprik en stuurden het bloedmonster op zodat de onderzoekers hun antistoffen konden meten. Daarnaast vulden ze vragenlijsten in: hoe ging het met zo? Hadden ze bijwerkingen ervaren van de vaccinatie? En natuurlijk: hadden ze COVID-19 gekregen, en zo ja, hoeveel last hadden ze daarvan gehad? ‘Ook uit deze studie bleek dat transplantatiepatiënten het minst beschermd waren door vaccinatie’, zegt Sanders.

Herhaalde vaccinatie helpt

Hoe kun je ervoor zorgen dat transplantatiepatiënten tóch baat hebben bij vaccinatie? Dat onderzocht het RECOVAC-consortium in een derde studie. ‘We onderzochten twee opties: tijdelijk omlaag schroeven van de afweeronderdrukkende medicatie, of een extra vaccinatie’, verklaart Sanders. ‘De eerste aanpak bleek niet te werken, de immuunrespons werd niet beter. Het was overigens ook lastig om hier deelnemers voor te vinden – patiënten willen hun afstotingsmedicatie liever niet verlagen.’ De betrokken ervaringsdeskundigen hadden dit overigens al voorspeld. De tweede aanpak was meer succesvol: een herhaalde vaccinatie leidde tot een hogere immuunrespons. ‘Dit onderzoeksresultaat ondersteunde de aanpak om patiënten opnieuw te laten vaccineren’, zegt Sanders.

Beter onderzoek

De grote cohortstudie met vingerprikken in de thuissituatie kwam mede op initiatief van de ervaringsdeskundigen in het consortium tot stand. ‘Het is heel bijzonder dat de specialisten daarop ingingen’, vindt Konijn. ‘De ervaringsdeskundigen kwamen overigens ook met het idee om een gedragsvragenlijst toe te voegen: gaan patiënten bijvoorbeeld meer het huis uit als ze weten dat hun antistoffen hoog genoeg zijn?’ Daarnaast pasten de patiëntenvertegenwoordigers onder meer brieven aan patiënten aan. ‘We hebben ontzettend veel gehad aan de inbreng van ervaringsdeskundigen’, zegt Sanders. ‘Hun inbreng was leerzaam en heel concreet; de studies zijn er echt beter door geworden.’

Concrete handvatten

De samenwerking leidt ook tot een sociaal-wetenschappelijke publicatie, gecoördineerd vanuit de NVN, met een van de betrokken ervaringsdeskundigen als eerste auteur. ‘Over patiëntenparticipatie is al vrij veel literatuur verschenen, maar meestal gaat het om ervaringsverhalen en het is erg lastig om echt de meerwaarde voor het onderzoek te laten zien’, licht Konijn toe. ‘Deze samenwerking bood een mooie kans om dat te proberen. We hebben een theoretisch kader gevonden en data verzameld, bijvoorbeeld via vragenlijsten voor de betrokken onderzoekers en vrijwilligers, en we organiseerden reflectiesessies. Dit artikel dienen we binnenkort in voor publicatie.’ De NVN heeft veel opgestoken van de intensieve samenwerking binnen het RECOVAC-consortium. ‘We zijn bezig met een volgend consortium met twee nieuwe vrijwilligers die nog niet ervaren zijn. Dat durven we nu aan omdat we deze vrijwilligers heel concrete handvatten kunnen bieden door onze ervaring binnen RECOVAC. De samenwerking is dus voor alle partijen heel leerzaam gebleken.’

Beste combinatie

De deelnemers werden volgens deze scenario’s gerandomiseerd over vier groepen. ‘We maten daarna op meerdere momenten de immunologische respons in het bloed’, vertelt Van der Kuy. ‘De afweer bleek heel veel sterker bij mensen die een tweede vaccin kregen dan bij slechts één vaccinatie. Verder bleek een tweede vaccinatie met Moderna of Pfizer – de mRNA-vaccins – tot een sterkere afweer te leiden dan een tweede Janssen-vaccinatie.’

In de beleidsstukken

Het was een onderzoeksproject met veel hoogte- en dieptepunten, zegt Van der Kuy. “We hebben heel hard gewerkt maar kregen ook veel energie van dit project; we voelden de maatschappelijke verantwoordelijkheid.’ Bijzonder was de snelle implementatie. ‘Bij mijn eerdere studies heb ik nooit meegemaakt dat de overheid de conclusies zó snel overnam. De RIVM en de Gezondheidsraad gebruikten onze data en via hen belandden die na ruim een maand al in de beleidsstukken voor de Tweede Kamer.’

ZonMw-parel voor de SWITCH-trial

Deze studie is gehonoreerd in een urgent subsidietraject van het COVID-19 deelprogramma Vaccinstudies. Mede door de internationale betrokkenheid en het gebruik van een, door ZonMw opgezette communicatie route met de Gezondheidsraad, RIVM en VWS, was deze studie van grote toegevoegde waarde voor de vaccinatiestrategie in Nederland en voor de bestrijding van de coronacrisis wereldwijd. Vanwege het succes en de grote impact heeft de SWITCH-trial een ZonMw-parel ontvangen.

Lees het interview en bekijk de film

Het hele interview met Hugo van der Kuy is te lezen op de Parelpagina. In het interview vertelt hij meer over het behaalde succes en hoe dit tot stand kwam, en welke vervolgstappen er worden genomen. In de parelfilm worden ook Ben van der Zeijst, emeritus hoogleraar vaccins en vaccinaties en Cecile van Els, hoogleraar vaccinologie  geïnterviewd en een sprekende animatie legt meer uit over de inhoud van de studie.

• Ga naar de Parelpagina: Parel voor onderzoek naar combineren coronavaccins

Het doel van de subsidieronde is het genereren van nieuwe kennis over besmetting en verspreiding van SARS-CoV-2, ter identificering en onderbouwing van zowel huidige en nieuwe maatregelen als beleid met betrekking tot:
-    het voorkomen of uitstellen van COVID-19 besmetting,
-    het voorkomen van virusverspreiding in risicogroepen, en
-    de beheersing in de populatie om de pandemie te beperken.
In geval van uitblijven van een volgende golf van COVID-19 moet de gegenereerde kennis van toepassing zijn op andere infectieziekten en/of bijdragen aan pandemische paraatheid.

Achtergrond

In opdracht van de Programmadirectie COVID-19 van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft ZonMw het deelprogramma COVID-19 besmetting en verspreiding opgezet. Dit deelprogramma heeft als kerndoel het vergroten van kennis en expertise over COVID-19 besmettingen en verspreiding. Voor de inrichting is een kerncommissie aangesteld, die reeds geadviseerd heeft over invulling van de thema’s en selectie van urgente onderwerpen. Bovendien heeft de kerncommissie een prioritering aangebracht binnen de onderwerpen die onder de open subsidieronde zullen vallen.

Onderwerpen

De onderwerpen zijn in twee groepen onderverdeeld, afhankelijk van prioritering van de kerncommissie en kennisagenda van de Federatie Medisch Specialisten (FMS). Projecten beantwoorden bij voorkeur meerdere onderzoeksvragen tegelijk. Binnen groep A en B is er geen specifieke volgorde van prioritering.
A)    Door de kerncommissie geprioriteerde onderwerpen en/of onderwerpen uit de COVID-19 kennisagenda’s van de FMS
•    risicogroepen en kwetsbare groepen
•    effectieve interventies in overdrachtsroutes
•    relatie tussen COVID-19 en andere infectieziekten
•    relatie tussen vaccinatie en transmissie
B)    Overige onderwerpen
•    Viruskenmerken: virusvarianten
•    Transmissieroute
•    Gastheerfactoren: immuniteit en genetische factoren
•    Zwangere vrouwen en kinderen
•    One Health
•    Modeleren en scenario’s

Subsidieoproep

Ter voorbereiding op het openstellen van de oproep kunt u alvast kennis nemen van de voorwaarden en beoordelingscriteria die gelden voor de subsidieoproep. Geïnteresseerde aanvragers kunnen deze informatie tevens gebruiken voor het opstellen van een eerste versie van een projectidee.

Voorwaarden

Deze subsidieronde is onderdeel van het Vervolg programma COVID-19 en het deelprogramma COVID-19 besmetting en verspreiding. Aanvragen moeten passen binnen de kaders van beide programma’s.

Om de kennisvragen op korte termijn te beantwoorden wordt kortlopend onderzoek uitgezet met een looptijd van maximaal 12 maanden.

Onder deze subsidieoproep vallen niet:
-    Onderwerpen uit eerdere subsidierondes: herinfecties, verpleeghuizen, gedragsinterventies en desinfectie van patiëntenkamers;
-    Onderzoek naar uitsluitend patiëntenpopulaties met een verstoord immuunsysteem, zie ook deze ZonMw webpagina;
-    Onderzoek dat beter past binnen de subsidieronde kennishiaten rondom covid-19 vaccinatie.

Criteria

De algemene ZonMw-criteria vormen de basis voor de criteria voor relevantie en kwaliteit. Deze vindt u in de procedure brochure aanvragers. De oproep specifieke relevantie- en kwaliteitscriteria vindt u in de subsidieoproep. De voorwaarden en criteria die worden opgenomen in de gepubliceerde subsidieoproep zijn leidend. Hieronder staan de voorlopige relevantiecriteria. Houd de subsidiekalender in de gaten voor meer informatie over deze subsidieoproep.

Relevantiecriteria voor deze oproep zijn zoals beschreven in het Vervolg programma COVID-19 voor urgente onderwerpen. Ook bij deze open subsidieronde hebben projecten die aan deze relevantiecriteria voldoen voorrang:
‒    Het onderzoek is van groot belang omdat het op korte termijn impact kan hebben;
‒    Nederland heeft een unieke positie om dit te doen, ofwel: onderzoek waarbij we vanuit Nederland een toegevoegde waarde kunnen leveren op dat wat al internationaal is uitgezet;
‒    Het onderzoek vindt niet al elders plaats;
‒    Er is een competente onderzoeksgroep beschikbaar om dit op korte termijn op te pakken (haalbaarheid).

Overige relevantiecriteria voor deze oproep zijn:
1.    Bij gelijke kwaliteit hebben geprioriteerde onderwerpen (groep A) voorrang;
2.    Samenwerkende consortia van onderzoekers en projecten met internationale samenwerking hebben de voorkeur;
3.    Onderzoeken die samenwerking tussen verschillende domeinen/zorglevels betreffen (bijvoorbeeld tussen 1e lijn, 2e lijn en publieke zorg) worden aangemoedigd;
4.    Projecten beantwoorden bij voorkeur meerdere onderzoeksvragen tegelijk;
5.    Onderzoek dat niet alleen lessen oplevert voor de huidige pandemie, maar ook voor andere infectieziekten en toekomstige pandemieën hebben voorrang;
6.    Projecten maken zo veel mogelijk gebruik van bestaande databases, registraties, lopend onderzoek en bestaande cohorten. Waar nieuwe dataverzameling nodig is dient dit goed onderbouwd te worden.

Voorlopige tijdlijn*

*de tijdlijn in de oproeptekst is leidend
Heeft u vragen? Neem dan contact op via covid19@zonmw.nl.

Meer informatie
•    Vervolgprogramma COVID (2021)
•    Deelprogramma Besmetting en verspreiding COVID-19
•    Onderzoek naar corona en COVID-19