Mobiele menu

Palliative care Alliance Sharing Educational tools for MEdical student COmpetenties development (PASEMECO)

Projectomschrijving

Elke arts krijgt te maken met zorg voor patiënten die niet meer beter kunnen worden: palliatieve zorg. Het is daarom belangrijk dat aankomend artsen al in de basisopleiding Geneeskunde hierover leren. Dat gebeurt echter nog te weinig en te versnipperd.

Doel

Het doel van dit project is het verweven van palliatieve zorg als ‘normale’ medische zorg in de héle opleiding van artsen in Nederland. Uit onderzoek blijkt dat studenten palliatieve zorg belangrijk vinden, maar dat zij er niet genoeg over leren. Ook docenten willen het meer aandacht geven, maar hebben hulp nodig bij het zoeken naar geschikte materialen en onderwijsvormen, handleidingen, toetsen of beoordelingsformulieren.

Aanpak/werkwijze

Om ons doel te bereiken werkten we samen met stakeholders en collega’s van de betrokken medische faculteiten aan de ontwikkeling van een flexibel inzetbare toolbox met onderwijs over palliatieve zorg. We definieerden 4 fases voor de uitvoering. De 1e fase was een behoefteanalyse. Ook bouwden we een groot netwerk op. In de 2e fase ontwierpen en ontwikkelden we de toolbox. In de 3e fase implementeerden en evalueerden we de toolbox. In de laatste fase werd de toolbox voor het onderwijs beoordeeld op geschiktheid en bruikbaarheid. De feedback verwerkten we in de toolbox. In het onderzoek betrokken we docenten vanuit faculteiten en verschillende afdelingen, intermediaire gebruikers, studenten en patiënten via patiëntenvertegenwoordigers via een klankboordgroep.

Samenwerkingspartners

We werkten samen met Palliatieve Zorg Nederland (PZNL), Expertisecentra Palliatieve Zorg werkgroep Onderwijs (EPZ-werkgroep Onderwijs), Amsterdam UMC, het Leids UMC, UMC Utrecht, Radboudumc, het Erasmus Medisch Centrum, Maastricht UMC+ en UMC Groningen.

Resultaten

We ontwikkelden een lijst van Beroepstaken Palliatieve Zorg Basisarts, die aangeeft wat studenten moeten leren over palliatieve zorg in de basisopleiding. Deze lijst helpt opleiders te bepalen wat er al aan bod komt en wat nog mist. Ook maakten we, met onderwijs- en zorgprofessionals, een toolbox met onderwijsmaterialen: van patiëntverhalen en ‘virtual patients’ tot leertaken en volledige leerlijnen met student- en docenthandleidingen.

Verzamelde kennis over het inpassen van palliatieve zorg in het medisch onderwijs deelden we met opleiders. De toolbox is gratis beschikbaar. Hoe vaker studenten leren over palliatieve zorg in verschillende jaren en onderdelen, als onderdeel van ‘gewone’ zorg -, des te beter zij als arts ál hun patiënten kunnen helpen, ook zij die niet (meer) kunnen genezen.

Vervolg

Het O2PZ-project ‘Onderwijs en Opleiden Palliatieve zorg (O²PZ)’ ging verder met het up-to-date houden en verder uitbreiden van de inhoud van de toolbox. Inmiddels is de toolbox samengevoegd met een soortgelijke toolbox van het EDUPAL-project ‘De ontwikkeling, evaluatie en implementatie van onderwijs palliatieve zorg in de basiscurricula bachelor en mbo-verpleegkunde en verzorging in Limburg en Zuid oost Brabant’.

Afbeelding
Marieke en Danielle Portretfoto's

Projectleider Daniëlle Verstegen en betrokkene en internist Marieke van den Brand vertellen in dit interview meer over de ontwikkelde toolbox aan onderwijsmaterialen. En hoe ze zorgden voor een stevige plek van palliatieve zorg in het officiële raamplan voor alle geneeskundeopleidingen.

> Lees het interview

ZonMw en onderwijs

Voor een goede kwaliteit van leven in de laatste levensfase is het belangrijk dat alle zorgverleners om een patiënt heen goede palliatieve zorg kunnen verlenen. Dat kan door palliatieve zorg een vast onderdeel te maken van het onderwijsaanbod op de zorgopleidingen. Daarom financieren wij vanuit het programma Palliantie projecten gericht op het verbeteren van het onderwijs in palliatieve zorg. Dit project is daar 1 van.

Producten

Titel: Videocollege ‘Het stevensproces’
Auteur: Alexander de Graeff en het Pasemeco-team
Link: https://youtu.be/a1ndYlynjNY
Titel: Video's uit Pasemeco project
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://www.youtube.com/channel/UCOpLHGjxh6_H4Ek40-8gC-Q/videos
Titel: Kennisclip Zorgpad stervensfase
Auteur: Lia van Zuylen en het Pasemeco team
Link: https://youtu.be/590g8941KDs
Titel: Kennisclip Palliatieve voor studenten Geneeskunde
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://youtu.be/wmaBaUj5vlQ
Titel: Onderwijs Palliatieve zorg op maat in bestaande medische curricula: twee voorbeelden.
Auteur: Warmenhoven, F., Westen, J.H., van den Beuken-van Everdingen, M.H.J., Verstegen, D.M.L.
Titel: Advance care planning in medical training in the Netherlands. Workshop.
Auteur: Van de Plas, A. Pasman, R., Westen, J.
Titel: Het gebruik van palliatieve casuïstiek uit de praktijk in het medisch onderwijs [The use of palliative care cases from practice for medical education],
Auteur: Westen, J.H., Warmenhoven, F.C., Pieters, J.(2017)
Titel: Patiëntgerichte zorg door patiëntgericht onderwijs: Kunnen ervaringen van palliatieve patiënten en mantelzorgers richting geven aan het onderwijs voor zorgprofessionals?
Auteur: Warmenhoven, F., Courtens, A., Yaldiz, H. (2018),
Titel: Zoeken naar onderwijs over palliatieve zorg: integreren van vergankelijkheid, sterven en proactieve zorg in de geneeskunde opleiding. Workshop.
Auteur: Van den Brand, M., Warmenhoven. F, Frèrejean, J., Westen, J.
Titel: De vier dimensies van zorg: Gesprekken met patiënten tijdens een coschap.
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Dolmans, D, Geelen, E., Houtepen, R., van den Beuken-Everdingen, M., Verstegen, D.
Titel: Palliative care in undergraduate medical education: Students’ perspective.
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Verstegen, D., van den Beuken-Everdingen, M.H.J., Courtens, A., & Dolmans, D.
Titel: Palliative care in undergraduate medical curricula.
Auteur: Pieters, J., Verstegen, D., Warmenhoven, F., Westen, J., Frèrejean, J. & Dolmans,D.,
Titel: Mend the Gap - Palliative Care Education Students’ Perspectives on Palliative Care Education
Auteur: Pieters, J. , Dolmans, D., Verstegen, D., Warmenhoven, F., Courtens, A., Van den Beuken-Van Everdingen, M.H.J.
Titel: Palliatieve zorg in het medisch basis curriculum: perspectief van de studenten [Palliative care in the undergraduate medical curriculum: perspective of the students].
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Verstegen, D., Beuken-van Everdingen, M.H.J., van den, Courtens, A., & Dolmans, D.H.J.M.
Titel: Integratie van nieuwe onderwerpen in het medisch curriculum: Samen in gesprek [Integration of new topics in the medical curriculum]
Auteur: Westen, J.H., Jaarsma, A.D.C., Pols, J., Warmenhoven, F., & Van Dijken, P.
Titel: Ontwikkeling en validatie van een EPA framework voor palliatieve zorg onderwijs in het medisch basis curriculum.
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Verstegen, D., Beuken-van Everdingen, M.H.J., van den, Courtens, A., Dolmans, D.H.J.M. & Westen, J.H.
Titel: Palliatieve zorg als casus in het medisch onderwijs [Palliative care as case in the medical curriculum]
Auteur: Westen, J.H., Warmenhoven, F.C., & Pieters, J.(2017)
Titel: Diversiteit in palliatieve zorg: hoe bereid je een basisarts daarop voor?
Auteur: Boland, G., van den Brand, M., Warmenhoven,F., Frerejean, J., Westen, J.
Titel: Pasemeco-Palliatieve zorg in medisch onderwijs [Pasemeco-Palliative care in medical education]
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Westen, J., Verstegen, D., van den Beuken-van Everdingen, M.H.J., Courtens, A. & Dolmans,D.H.J.M.,
Titel: Mend the gap - Palliative care education
Auteur: J. Pieters, F. Warmenhoven, D. Verstegen, M.H.J. van den Beuken-van Everdingen, A. Courtens & D. Dolmans
Titel: Design and evaluation of a learning assignment in the undergraduate medical curricula on the four dimensions of care: a mixed method study
Auteur: Pieters, J., Verstegen, D.M.L., Dolmans, D.H.J.M., Warmenhoven, F.C., & van den Beuken-van Everdingen, M.H.J.
Magazine: BMC Medical Education
Link: https://bmcmededuc.biomedcentral.com/track/pdf/10.1186/s12909-021-02681-0.pdf
Titel: A National, Palliative Care Competency Framework for Undergraduate Medical Curricula.
Auteur: Pieters, J.; Dolmans, D.H.; van den Beuken-van Everdingen, M.H.; Warmenhoven, F.C.; Westen, J.H.; Verstegen, D.M.
Magazine: International Journal of Environmental Research and Public Health
Link: https://www.mdpi.com/1660-4601/17/7/2396
Titel: Structurele aandacht voor palliatieve zorg in het onderwijs.
Auteur: Van Wijck, F.
Magazine: Oncologie Up-to-date
Link: https://www.oncologie.nu/
Titel: Palliatieve zorg hoort in het curriculum.
Auteur: Verstegen, D., Warmenhoven, F., van Mook, W., van den Beuken-van Everdingen, M. (August 8 2019).
Magazine: Medisch Contact
Link: https://www.medischcontact.nl
Titel: Spiritual dimension in palliative medicine: a qualitative study of learning tasks: medical students, teachers, educationalists.
Auteur: Pieters, J., Verstegen, D., Dolmans, D., Neis, E., Warmenhoven, F., & van den Beuken-van Everdingen, M.
Magazine: BMJ Supportive & Palliative Care
Link: https://doi.org/10.1136/bmjspcare-2021-003026
Titel: Palliative care education in the undergraduate medical curricula: students’ views on the importance of, their confidence in, and knowledge of palliative care.
Auteur: Pieters, J., Dolmans, D.H.J.M., Verstegen, D.M.L., Warmenhoven, F.C., Courtens, A.M., & Van den Beuken-van Everdingen, M.H.J.
Magazine: BMC palliative care
Link: https://doi.org/10.1186/s12904-019-0458-x10.1186/s12904-019-0458-x
Titel: Leerlijn Advance Care Planning
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen/leerlijn-communicatie-en-zingeving
Titel: Leerlijn Stervensfase
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen/leerlijn-stervensfase
Titel: Suggesties leertaken zorgstage geneeskundestudenten
Auteur: Het Pasemeco-team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen
Titel: Kennisclip Palliatieve zorg
Auteur: Westen, J.H., Pieters, J. , Dolmans, D., Verstegen, D., Warmenhoven, F., Courtens, A., Van den Beuken-Van Everdingen, M.H.J
Link: http://pasemeco.nl/over/nieuws
Titel: Leerlijn Communicatie en Zingeving
Auteur: Het Pasemeco-team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen/leerlijn-communicatie-en-zingeving
Titel: Handreiking online onderwijsmateriaal palliatieve zorg Pasemeco
Auteur: Het Pasemeco-team
Link: https://toolbox.pasemeco.nl
Titel: Kennisclip ‘Markering van de palliatieve fase’
Auteur: Pasemeco en PZNL
Link: https://www.youtube.com/watch?v=FYu9iz_dCeY
Titel: Kennisclip ‘Zingeving in de palliatieve fase’
Auteur: PZNL en Pasemeco
Link: https://www.youtube.com/watch?v=mGWe1wZP7Ws
Titel: Patiëntenperspectieven in de korte film ‘Dit ben ik’.
Auteur: Het Pasemeco-team
Link: https://youtu.be/9lrFPnmMDwY
Titel: Virtual Patients Palliatieve Zorg
Auteur: Het Pasemeco team
Link: http://vp.pasemeco.nl
Titel: Pasemeco
Auteur: Frerejean, J.,Westen, J.,Pieters, J., Warmenhoven, F., Verstegen, D., van den Beuken-Everdingen, M.H.J., Courtens, A., & Dolmans, D
Link: http://pasemeco.nl/
Titel: Pasemeco-toolbox Onderwijsmaterialen Palliatieve Zorg
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen
Titel: Lijst van beroepstaken palliatieve zorg Basisarts
Auteur: Het Pasemeco team
Link: http://www.pasemeco.nl
Titel: Lijst Entrustable Professional Activities palliatieve zorg Basisarts
Auteur: Pieters, J., Warmenhoven, F., Westen, J., Verstegen, D., van den Beuken-van Everdingen, M.H.J., Courtens, A. & Dolmans, D.H.J.M
Titel: Verslag van het online symposium HOOP: Hulp bij Onderwijs over Palliatieve zorg
Auteur: Het Pasemeco team
Link: https://www.pasemeco.nl
Titel: Let’s talk about it; palliative care education in undergraduate medical curricula
Auteur: Jolien Pieters

Verslagen


Eindverslag

Aanleiding Elke arts krijgt te maken met zorg voor patiënten die niet meer beter kunnen worden: palliatieve zorg. Het is daarom belangrijk dat aankomend artsen al in de basisopleiding Geneeskunde hierover leren. Dat gebeurt echter nog te weinig en te versnipperd. Onderzoek Uit onderzoek blijkt dat studenten palliatieve zorg belangrijk vinden, maar dat zij er niet genoeg over leren. Ook docenten willen het meer aandacht geven, maar hebben hulp nodig bij het zoeken naar geschikte materialen en onderwijsvormen, handleidingen, toetsen of beoordelingsformulieren. Resultaten Pasemeco ontwikkelde een Lijst van Beroepstaken Palliatieve Zorg Basisarts, die aangeeft wat studenten moeten leren over palliatieve zorg in de basisopleiding. Deze lijst helpt opleiders te bepalen, wat er al aan bod komt en wat nog mist. Pasemeco maakte, met onderwijs- en zorgprofessionals, ook een toolbox met onderwijsmaterialen: van patiëntverhalen en ‘virtual patients’ tot leertaken en volledige leerlijnen met student- en docenthandleidingen. Impact Er is kennis verzameld en met opleiders gedeeld over het inpassen van palliatieve zorg in het medisch onderwijs. Ook de toolbox blijft gratis beschikbaar na het projecteinde in 2020. Hoe vaker studenten leren over palliatieve zorg – in verschillende jaren en onderdelen, als onderdeel van ‘gewone’ zorg -, des te beter zij als arts ál hun patiënten kunnen helpen, ook zij die niet (meer) kunnen genezen. Project: www.pasemeco.nl Toolbox: via: https://palliaweb.nl/onderwijsmaterialen
In dit project wordt een toolbox ontwikkeld met leermaterialen over palliatieve zorg voor studenten Geneeskunde. Deze materialen kunnen op verschillende manieren gebruikt worden binnen de acht opleidingen Geneeskunde in Nederland. De behoefte aan palliatieve zorg neemt toe door de vergrijzing en het toenemend aantal mensen met een chronische ziekte zoals kanker, hartfalen, COPD of dementie. Iedere arts krijgt ermee te maken. Het is belangrijk dat palliatieve zorg aan bod komt vanaf het begin van de opleiding. Dat gebeurt nu te weinig en te gefragmenteerd. Er zijn ook niet genoeg docenten met expertise in palliatieve zorg. Het project begint met een inventarisatie van competenties die basisartsen nodig hebben voor het verlenen van palliatieve zorg volgens verschillende stakeholders, inclusief patiënten en mantelzorgers. Daarna worden leermaterialen verzameld en gemaakt. Tenslotte worden docenten getraind, onderwijsactiviteiten georganiseerd en evaluaties uitgevoerd. Voor actuele informatie, achtergronden en interessante verhalen kunt u terecht op www.pasemeco.nl.

Samenvatting van de aanvraag

De behoefte aan palliatieve zorg neemt door de vergrijzing en het toenemend aantal mensen met een chronische ziekte zoals kanker, hartfalen COPD en dementie enorm toe(IKNL, 2014. Het ministerie van VWS hanteert het uitgangspunt dat palliatieve zorg door reguliere, generalistische zorgverleners wordt gegeven. Iedere student geneeskunde en basisarts zal dus in aanraking komen met patiënten in de palliatieve fase, zowel in instellingen als in de thuissituatie. Veel artsen en andere zorgprofessionals zijn "onbewust onbekwaam" op het gebied van de palliatieve zorg en gaan het werkveld in zonder de benodigde basiscompetenties voor palliatieve zorg. Een groot onderliggend probleem is dat het onderwijs over palliatieve zorg in de basiscurricula van artsen gefragmenteerd is. Er is te weinig consistentie en coördinatie m.b.t wat er in de basiscurricula onderwezen moet worden op dit gebied. Daarnaast is het moeilijk om docenten te vinden die gespecialiseerd zijn in palliatieve zorg. In een survey onderzoek onder 200 deelnemers van een consortium palliatieve zorg in Nederland was 75% van de respondenten van mening dat het ontwikkelen van een leerprogramma voor de basiscurricula geneeskunde van groot belang is. Op Europees niveau wordt er door de European Association for Palliative Care (EAPC) gepleit voor onderwijs in palliatieve zorg in alle Europese geneeskunde opleidingen. Het project bestaat uit vier fases waarin 4 onderzoeksvragen beantwoord zullen worden. In fase 1 wordt onderzocht welke competenties basisartsen, volgens diverse stakeholders, nodig hebben ten aanzien van palliatieve zorg. In fase 2 staat de vraag centraal: welke hoofdelementen zouden er in de multi-inzetbare toolbox voor blended-learning moeten zitten, gebaseerd op "instructional designs theorieën" die uitgaan van relevante problemen en praktijksituaties? In fase 3 wordt de docententraining, die bij de toolbox hoort, bij de docenten geëvalueerd en het gebruik van de toolbox zelf, bij docenten en studenten geëvalueerd. In fase 4 wordt onderzocht wat de effecten van het gebruik van de toolbox zijn op de ontwikkeling van de compententies van studenten. Fase 1 zal resulteren in een consensuslijst van basiscompetenties die alle beginnende artsen moeten verwerven t.a.v. de lichamelijke, psychische, sociale en spirituele aspecten van palliatieve zorg. Hiertoe zullen interviews gehouden worden met relevante stakeholders: verschillende zorgprofessionals, patientenbelangenorganisaties,curriculumcoordinatoren, docenten en studenten. Daarnaast zal er een Delphionderzoek plaastvinden onder curriculumcoordinatoren, docenten en studenten. In fase 2 zal de toolbox ontwikkeld worden waarin verschillende leermaterialen in een blended-format worden aangeboden, inclusief een docententraining en gebruikersinstructies. Alle 8 medische basisopleidingen worden betrokken bij fase 1 en 2. De authentieke leermaterialen omvatten interactieve casus, videos, virtual patients (virtuele patienten), toetsinstrumenten en gebruikersinstructies of docentenhandleidingen. Nieuw leermateriaal zal worden ontwikkeld en reeds bestaand leermateriaal zal worden geinventariseerd, toegankelijk gemaakt en eventueel aangepast. In de derde fase zal de toolbox geimplementeerd en geëvalueerd worden bij tenminste 4 en liefst 8 Nederlandse medische basiscurricula. Docenten worden getraind om de materialen te gebruiken en in te passen in hun eigen curriculum. Een implementatieplan zal worden ontwikkeld voor alle 8 basiscurricula. Het gaat om een plan hoe de toolbox geïntegreerd kan worden in het bestaande curriculum van iedere faculteit. Het proces wordt geëvalueerd aan de hand van observaties, interviews en vragenlijsten onder studenten en docenten van 4 tot 8 curricula. In fase 4 zullen de effecten op de ontwikkeling van de basiscompetenties getoetst worden aan de hand van de toetsinstrumenten die in fase 3 zijn ontwikkeld. De projectgroep omvat zorgprofessionals met verschillende achtergronden, onderwijskundigen met ervaring in het medisch onderwijs en e-learning, de voorzitter van de Landelijke Opleidingscommissie Geneeskunde, waarin de 8 medische opleidingen deelnemen, het IKNL, experts in de palliatieve zorg van de Expertisecentra Palliatieve Zorg en vertegenwoordiging van een patientenbelangenorganisatie. Voor ieder medisch basiscurriculum zal een plan geschreven worden voor de implementatie van de toolbox. Om ervoor te zorgen dat het onderwijs in palliatieve zorg ook geborgd is na afloop van het project zal er tijdens het project veel aandacht zijn: a. voor het betrekken van de verschillende stakeholders tijdens alle fases van het project ,b. het ontwikkelen van een toolbox die breed en flexibel implementeerbaar is, c. voor de inbedding in de bestaande curricula en d. voor het creëren van een leergemeenschap van artsen en docenten met expertise op het gebied van onderwijs in de palliatieve zorg.

Kenmerken

Projectnummer:
844001101
Looptijd: 100%
Looptijd: 100 %
2016
2021
Onderdeel van programma:
Gerelateerde subsidieronde:
Projectleider en penvoerder:
D.M.L. Verstegen
Verantwoordelijke organisatie:
Maastricht Universitair Medisch Centrum+