Mobiele menu

Een(zorg)ethische analyse van de COVID-19 beleidskeuzes

Projectomschrijving

Hoe blijft overheidsbeleid zorgzaam voor iedereen, ook in crisissituaties? Het kabinet nam ingrijpende maatregelen om de coronapandemie in te dammen. Dat beleid had succes, maar er is ook kritiek. Kwetsbare groepen kregen het extra voor de kiezen, maar hadden nauwelijks inspraak. Beleidsafwegingen waren eenzijdig en beperkt ethisch onderbouwd. Tegelijk bleek hoe belangrijk goede zorg is voor een eerlijke en veerkrachtige samenleving.

Doel

Doel van dit project is het ontwikkelen van een zorgethisch beleidskader dat toekomstige crises op een meer inclusieve manier helpt opvangen. Het onderzoek verkent de impact van de maatregelen op vier groepen: mensen met een verstandelijke beperking, ouderen, mensen in de palliatieve fase en vluchtelingen. Ook verwanten, zorgverleners en beleidsmakers komen aan het woord.

Onderzoeksopzet

Naast het ontwikkelen van een zorgethisch beleidskader vormen een beleidsanalyse en de inzichten van belangenorganisaties onderdeel van dit project. Samen zijn dit de bouwstenen voor het nieuwe beleidskader, dat breed zal worden gedeeld. Methodiek: semi-gestructureerde interviews, focusgroepen, werkconferenties, discoursanalyse, normatieve analyse

Eerste resultaten

  • Kwetsbaarheid, verantwoordelijkheid en noodzaak als sleutelbegrippen in overheidsdiscours
  • Kwetsbaarheid wordt aan het begin van de crisis nauw opgevat als gerelateerd aan iemands fysieke gezondheidstoestand. De overheid verbreedt haar perspectief op kwetsbaarheid naarmate de crisis voortduurt.Noodzaak wordt vooropgezet als factor die de keuzeruimte van de overheid drastisch beperkt. Hoewel het noodzaak van het nemen van maatregelen duidelijk wordt belicht, wordt het nemen van specifieke maatregelen minder uitvoerig gerechtvaardigd in regeringsbrieven.
  • Verantwoordelijkheid wordt neergezet als gedeeld tussen overheid, samenleving en verschillende groepen en instituten. Een scherpere verdeling van specifieke verantwoordelijkheden, waarbij de overheid haar politieke verantwoordelijkheid, duidelijker definieert en uitdraagt, is wenselijk.

Verslag bijeenkomst COVID-19 en Kwetsbare groepen op 10 februari 2021

Er is een grote groep burgers in het publieke domein die door hun kwetsbare positie hard wordt geraakt door de gevolgen van COVID-19. Wat zijn de behoeften van deze kwetsbare burgers? Tijdens de bijeenkomst op 10 februari 2021 lieten onderzoekers zien wat er speelt en wat we kunnen doen om knelpunten aan te pakken en in behoeften te voorzien. Bekijk het verslag van de bijeenkomst: Kwetsbare burgers tijdens de coronapandemie.

Uitvoerende partijen

Universiteit van Humanistiek, Dokters van de Wereld, Pharos, PZNL, Reliëf, Tao of Care

Meer informatie

Projectleidersbijeenkomst 10 februari 2021: COVID-19 en Kwetsbare groepen

Er is een grote groep burgers in het publieke domein die door hun kwetsbare positie hard wordt geraakt door de gevolgen van COVID-19. Wat zijn de behoeften van deze kwetsbare burgers? Tijdens de bijeenkomst op 10 februari 2021 lieten onderzoekers zien wat er speelt en wat we kunnen doen om knelpunten aan te pakken en in behoeften te voorzien. Bekijk het verslag van de bijeenkomst: Kwetsbare burgers tijdens de coronapandemie.

Producten

Titel: Factsheet corona & palliatieve zorg
Auteur: Leget, Carlo
Magazine: zorgethiek.nu
Link: https://www.zorgethiek.nu/factsheet-corona-palliatieve-zorg/
Titel: Humanitaire overwegingen?
Auteur: de Ruiter, Adrienne
Magazine: zorgethiek.nu
Link: https://www.zorgethiek.nu/humanitaire-overwegingen/
Titel: Ongedocumenteerden en de coronacrisis
Auteur: Visser, Wout
Magazine: zorgethiek.nu
Link: https://tinyurl.com/3zp8syyu
Titel: Hoeveel ruimte voor eigen verantwoordelijkheid is er nog met een avondklok?
Auteur: Dronkers, Pieter
Magazine: Sociale vraagstukken
Link: https://tinyurl.com/exefn7z
Titel: Botsautootjes in het COVID-19 tijdperk
Auteur: Leget, Carlo
Magazine: zorgethiek.nu
Link: https://tinyurl.com/mry5sjdt
Titel: Onderzoek coronacrisis: Zelfstandig wonende ouderen herkennen zich niet altijd in het label “kwetsbaar”
Auteur: de Ruiter, Adrienne
Magazine: zorgethiek.nu
Link: https://tinyurl.com/yc4dx8vu
Titel: “Er veranderde opeens heel veel voor ons”: Mensen met een beperking, familie en begeleiders over de coronacrisis
Auteur: de Ruiter, Adrienne
Magazine: zorgethiek.nu
Link: https://tinyurl.com/2p844b76
Titel: “Er veranderde opeens heel veel voor ons”
Auteur: de Ruiter, Adrienne Dronkers, Pieter
Link: https://tinyurl.com/bdz5jyum
Titel: Corona & zorg voor ouderen
Auteur: Sara Dekking
Link: https://www.zorgethiek.nu/publicatie-factsheet-corona-zorg-voor-ouderen
Titel: A Care Ethical Analysis of COVID-19 Policymaking
Auteur: Leget, Carlo de Ruiter, Adrienne Dronkers, Pieter
Link: http://www.zorgethiek.nu/joan-tronto-zonder-rechtvaardige-samenleving-geen-goede-zorg
Titel: Corona & zorg voor mensen met een verstandelijke beperking
Auteur: Dekking, Sara
Link: https://wp.me/a5QG5B-4Cv
Titel: Corona & zorg voor nieuwkomers
Auteur: Dekking, Sara
Link: https://wp.me/a5QG5B-4EI
Titel: Factsheet Corona & Palliatieve zorg
Auteur: Dekking, Sara
Link: https://tinyurl.com/a3e2dmc7
Titel: Beperkt meedoen: Mensen met een licht verstandelijke beperking over de coronacrisis
Auteur: de Ruiter, Adrienne
Link: https://www.youtube.com/watch?v=RvCCwwVmqFQ
Titel: Bijzonder kwetsbaar?
Auteur: de Ruiter, Adrienne; Leget, Carlo; Dekking, Sara; Dronkers, Pieter
Link: https://www.uvh.nl/uvh.nl/up/ZkyojksKaB_UvH_2022_Bijzonder_kwetsbaar.pdf
Titel: Dicht bij de dood
Auteur: de Ruiter, Adrienne; Dronkers, Pieter; Leget, Carlo
Titel: Onder de radar
Auteur: de Ruiter, Adrienne; Visser, Wout; Dekking, Sara; Leget, Carlo; Dronkers, Pieter
Link: https://www.uvh.nl/uvh.nl/up/ZehrrwqKyJ_UvH_2022_Onder_de_Radar.pdf
Titel: Zorgzaam uit de crisis. Vijf uigangspunten voor beleidsmakers
Auteur: de Ruiter, Adrienne; Dronkers, Pieter; Leget, Carlo
Titel: Zorgzaam uit de crisis. Vijf uitgangspunten voor beleidsmakers
Auteur: de Ruiter, Adrienne; Dronkers, Pieter; Leget, Carlo
Titel: Beperkt meedoen
Auteur: de Ruiter, Adrienne Dekking, Sara Niemeijer, Alistair Leget, Carlo Dronkers, Pieter
Link: https://www.zorgethiek.nu/wp-content/uploads/2022/04/Beperkt-meedoen.pdf
Titel: Een (zorg)ethische analyse van de COVID-19 beleidskeuzes
Auteur: De Ruiter, A.

Verslagen


Eindverslag

Hoe kan beleid zorgzamer en inclusiever? Op basis van ervaringen uit de coronacrisis zijn dit de vijf belangrijkste uitgangspunten voor beleidsmakers: Breng in kaart uit welke dimensies kwetsbaarheid bestaat. Kijk naar veiligheid, maar ook naar eenzaamheid en armoede. Voorkom dat bepaalde groepen vergeten worden en problemen zich opstapelen. Wees eerlijk over hoe je de belangen van burgers afweegt. Ook als ingrijpen noodzakelijk is, is het belangrijk om transparant te zijn over waarom bepaalde keuzes gemaakt worden. (Zorg)Verantwoordelijkheden dienen eerlijk verdeeld te worden. Mensen moeten de vrijheid en ondersteuning krijgen om, binnen de eigen mogelijkheden, hun verantwoordelijkheid zelf in te vullen. Zingeving is essentieel om betekenis te geven aan (samen)leven. Waarborg dus, waar mogelijk, de toegang tot vrijwilligerswerk, dagbesteding en cultuur. Werk aan vertrouwen door burgers te betrekken bij belangrijke besluiten en te handelen vanuit kernwaarden die maatschappelijk breed gedeeld worden.
De coronapandemie leidde tot ingrijpend crisisbeleid. Dit project houdt de morele logica achter de gemaakte beleidskeuzes kritisch tegen het licht aan de hand van de ervaringen van verschillende kwetsbare groepen. In de eerste fase van het project (oktober 2020 – maart 2021) hebben we ons gericht op de analyse van de morele keuzes aan de basis van het COVID-19 crisisbeleid. Met het oog daarop hebben we de regeringsbrieven bestudeerd, die het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport tijdens de eerste coronagolf aan de Tweede Kamer stuurde. In die documenten bleken kwetsbaarheid, verantwoordelijkheid en noodzakelijkheid de meest opvallende en sturende morele concepten. Deze termen hebben we als uitgangspunt genomen voor de tweede fase van ons onderzoek (april-september 2021), dat gericht was op het doen van interviews met mensen die vaak als kwetsbaar worden gezien. Door middel van diepte-interviews bestudeerden we hoe thuiswonende ouderen, mensen met een (licht) verstandelijke beperking in zorginstellingen, mensen die te maken hebben met palliatieve zorg, en ongedocumenteerde migranten en statushouders zelf tegen kwetsbaarheid aankijken en hoe zij de pandemie en crisismaatregelen ervaren. Hierbij hebben we speciale aandacht voor wie zij verantwoordelijk houden voor het bieden van (goede) zorg, ook in een crisis, en welke behoeften en noden zij zelf als cruciaal ervaren. Om de impact van de coronacrisis op het zorgnetwerk rondom deze groepen in kaart te brengen, betrokken we bovendien naasten en zorgverleners bij het onderzoek door ook hen te interviewen. In de derde fase van het project (september 2021-februari 2022) zullen we de interviews analyseren en onze bevindingen via verschillende ronde tafels bespreken met experts en beleidsmakers uit de betrokken zorgdomeinen. Dit doen we met het oog op het ontwikkelen van een breed gedragen ethisch beleidskader in de vierde, en laatste, fase (maart-september 2022). In gesprek met alle betrokkenen, inclusief landelijke beleidsmakers, werken we toe naar een ethisch kader waarin we de begrippen kwetsbaarheid, verantwoordelijkheid, en noodzakelijkheid op een nieuwe manier uitwerken, zodat (crisis)beleid in de toekomst zorgzamer zal zijn en bijdraagt aan de veerkracht van (kwetsbare) burgers.

Samenvatting van de aanvraag

De COVID-19 pandemie leidde tot ingrijpend crisisbeleid. Vanuit ethisch perspectief vragen drie urgente kwesties nu aandacht: 1) Sturende beleidsconcepten zijn op ondoorzichtige of niet-doordachte wijze moreel ingevuld en verbonden met fragmenten van ethische theorieën die met elkaar op gespannen voet staan; 2) Door de impact van de pandemie en het gevoerde beleid is er nieuwe aandacht voor het (politieke) belang van ‘zorgen’ voor ‘samenleven’: wat dit betekent voor de toekomstige inrichting van de samenleving is nog niet doordacht; 3) Kwetsbare groepen zijn door de crisisaanpak extra getroffen en dikwijls laat of niet aan het woord gekomen. Doel van deze aanvraag is om via (a) een brede ethische analyse en evaluatie van de beleidskeuzes die gemaakt zijn in de COVID-19 crisis, (b) te komen tot een ethisch gedragen en door belanghebbenden ondersteund beleidskader voor een zorgzame samenleving die veerkrachtig genoeg is om toekomstige crises op te vangen. Om tot een relevant en gedragen beleidskader te komen, wordt het crisisbeleid op landelijk niveau en in verschillende sectoren verbonden met de ervaringskennis en adviezen van betrokkenen en kwetsbare groepen. Het onderzoek focust op vier groepen die zeker in de eerste crisisfase nauwelijks tot geen stem gehad hadden en van wie de bestaansonzekerheid toenam: a) mensen met een verstandelijke beperking en hun verwanten; b) vluchtelingen en migranten; c) ouderen (in de langdurige zorg) en hun mantelzorgers; en d) patiënten die palliatieve zorg ontvangen en hun naasten. Via triangulatie met andere sectoren en beleidsmakers wordt vervolgens een brede relevantie van het te formuleren beleidskader ontwikkeld. Daarbij worden ook Nederlandse (bio-)ethici van verschillende stromingen en internationale (zorg)ethici betrokken. Het onderzoek wordt uitgevoerd vanuit een zorgethisch theoretisch kader, loopt twee jaar en bestaat uit 5 workpackages. Methoden die ingezet worden zijn ethische beleidsanalyse, interviews en focusgroepen.

Onderwerpen

Kenmerken

Projectnummer:
10430032010005
Looptijd: 100%
Looptijd: 100 %
2020
2022
Onderdeel van programma:
Gerelateerde subsidieronde:
Projectleider en penvoerder:
Dr. P. Dronkers
Verantwoordelijke organisatie:
Universiteit voor Humanistiek