Zelfmanagement en inzetbaarheid van werknemers met klachten van arm, nek en/of schouder; KANS duurzaam onder controle

Achtergrond Hoewel de aandacht in de media voor KANS (klachten arm, nek en/of schouder) wat lijkt te zijn weggeëbd, laten cijfers zien dat nog steeds veel werknemers last hebben van deze klachten (36,5% in 2007/2008; 36,8 % in 2009) (Koppes et al, 2009). De prevalentie van KANS in de open bevolking varieert tussen de 5 en 10% en in specifieke arbeidspopulaties is dat 22-40% (Karels, 2010). Gezien de aantallen en de hoge kosten (2,1 miljard euro op jaarbasis) (TNO, 2005) loont het de moeite te investeren in duurzame inzetbaarheid van werknemers met KANS. De top-5 van sectoren waar waarschijnlijk het meest te besparen valt zijn: gezondheidszorg, industrie, onderwijs, bouwnijverheid en handel (TNO, 2005). Het beloop van KANS is in veel gevallen niet gunstig. Bij 77% van de werknemers zijn er na 6 maanden nog klachten aanwezig (Karels, 2010). Een mix van individuele (leeftijd, geslacht), en werkgerelateerde factoren (aard van het werk, hoge taakeisen, lage autonomie en weinig sociale steun) onderhoudt de klachten en beïnvloedt verzuim (Keijsers et al, 2010; Staal et al, 2007; Eltayeb et al, 2011). De meest onderzochte interventies voor KANS (fysiotherapie, manuele therapie, ergonomische maatregelen) zijn niet of slechts ten dele effectief (van Eijsden-Besseling, 2010; Karels, 2010; Heemskerk et al, 2010; Verhagen et al, 2007). Een actieve leefstijl en het zelf managen van klachten lijken belangrijk en worden in richtlijnen aanbevolen(Heemskerk et al, 2010). Uit de Arbobalans 2009 blijkt dat 92% van de bedrijven ergonomische maatregelen heeft genomen, 33% geeft voorlichting en training, bij 22% zijn organisatorische aanpassingen gedaan; en bij 18% lag het accent op gedragsaspecten en werktijdaanpassingen. Doelgroep Werknemers van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN) en het UMC St Radboud te Nijmegen met KANS waarbij de klachten zijn ontstaan door het werk of verergeren door het werk en die ten gevolge van de klachten (klachtduur > 4 weken) beperkt zijn in het uitvoeren van werkzaamheden kunnen deelnemen aan het onderzoek. Deelnemers met mogelijk ernstige psychosociale problemen worden uitgesloten alsmede deelnemers met aanwezigheid van rode vlaggen (mogelijk wijzend op ernstige onderliggende pathologie). Het UMC St Radboud (ca. 9000 medewerkers) en de HAN (ca. 2900 werknemers) hebben tezamen ca. 12.000 werknemers. Bij een voorzichtige inschatting van 15-20% van de werknemers met KANS gaat het om 1800-2400 werknemers op jaarbasis. Design Het onderzoek is een gecontroleerd gerandomiseerd onderzoek waarbij werknemers die aan bovenstaande criteria voldoen worden toegewezen aan een zelfmanagement interventie aangevuld met een e-health programma of aan usual care. Deelnemers worden geworven via oproep op de website en nieuwsbrief of via arbo-coördinatoren en/of leidinggevenden. De selectie en randomisatie wordt gedaan door een fysiotherapeut-onderzoeker. De interventie bestaat uit het aangepaste Chronic Disease Self-management Program (CDSMP) voor werknemers (Detaille et al, 2010; Lorig et al, 2001a&b) aangevuld met een e-health programma. In het programma leren werknemers om te gaan met stress en krijgen tools om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Het oorspronkelijke CDSMP programma van Stanford University biedt zelfmanagement technieken aan voor personen met een chronische aandoening (Lorig et al, 2006). Deelnemers leren zelf hun vaardigheden en zelfvertrouwen te ontwikkelen waarbij de nadruk ligt op persoonlijke factoren (met name leefstijl) en ziektegerelateerde factoren. Door Detaille et al (2010) is het programma aangepast voor werknemers met een chronische aandoening; waarbij het gaat om het aanleren van zelfmanagement gedrag op de werkvloer. Doel is klachten beheersbaar te maken en inzetbaarheid duurzaam te verhogen. De deelnemers aan de interventiegroep kunnen naast de interventie, zoals alle medewerkers, gebruik maken van de usual care (werkplekonderzoek, voorlichting, hulpmiddelen, fysiotherapie), zoals die binnen het UMC St Radboud en de HAN al beschikbaar zijn voor werknemers met KANS. De controlegroep zal alleen gebruik kunnen maken van het bestaande aanbod voor KANS. Werknemers zijn natuurlijk vrij om daarnaast ook voor andere zorg te kiezen. Evaluatie Direct voorafgaande aan de cursus (T0), direct na de cursus (T1) en na 3 (T2), 6 (T3) en 12 maanden (T4) follow-up zal aan beide groepn een aantal vragenlijsten ontleend aan de testbatterij van Detaille et al (2010) plus KANS-specifieke meetinstrumenten (waaronder de DASH) worden voorgelegd. De belangrijkste uitkomsten zijn zelfgerapporteerde beperkingen en pijn, verzuim, eigen effectiviteit op het werk, werkvermogen, catastroferen bij pijn, en kwaliteit van leven en algemene gezondheidstoestand (SF-12). Daarnaast zullen circa 16 deelnemers aan de interventiegroep zowel voorafgaande als na afloop van de zelfmanagement cursus worden geïnterviewd over hun verwachtingen en ervaringen met de cursus (procesevaluatie).