Rouwzorg volgens het Kwaliteitskader Palliatieve zorg Nederland

Wanneer verleen je als zorgverlener goede palliatieve zorg? Dat staat beschreven in het Kwaliteitskader Palliatieve zorg Nederland. Het Kwaliteitskader stelt dat patiënten, hun naasten, zorgverleners en vrijwilligers in de zorg voldoende aandacht moeten krijgen voor verlies en rouw. Wat houdt dat precies in?

Wat is rouw?

De definitie van rouw is volgens het Kwaliteitskader: ‘het geheel aan lichamelijke, emotionele, cognitieve, spirituele en gedragsmatige reacties dat volgt op het verlies van een dierbaar iemand met wie een betekenisvolle relatie bestond, of na het verlies van iets waaraan betekenis werd gehecht’. Patiënten en hun naasten ervaren vaak tijdens het ziekteproces al gevoelens van rouw, bijvoorbeeld om het verlies van gezondheid en functionele autonomie, en over het naderend overlijden.

Hoe verwerken nabestaanden rouw?

Nabestaanden weten vaak van tevoren niet welke reacties het verlies van een dierbare kan oproepen. Daarbij komt dat het rouwproces voor iedereen anders is en kan verschillen in tijdsduur en vorm. Meestal is rouwverwerking voor nabestaanden een natuurlijk en ongecompliceerd proces. Maar soms is dit wel gecompliceerd. In dat geval kunnen nabestaanden bijvoorbeeld het verlies uit de weg gaan, erdoor in beslag genomen worden, of er niet in slagen om het leven een nieuwe invulling te geven na het verlies. Dan is voldoende aandacht, begeleiding of het toepassen van een interventie van belang.

Hoe zit het met zorgverleners zelf?

De laatste jaren is er meer aandacht gekomen voor verlies en rouw bij zorgverleners na het overlijden van hun patiënt. Mensen herkennen en erkennen dit vaak niet, en deze rouw manifesteert zich ook anders dan de rouw van nabestaanden. Het Kwaliteitskader stelt dat rouwverwerking bij zorgverleners een belangrijk aandachtspunt is. Het heeft structurele aandacht nodig, omdat terugkomend verlies van patiënten een factor kan zijn in overbelasting en het ontwikkelen van een burn-out. Zorg voor zorgverleners is daarom opgenomen als 1 van de principes van het Kwaliteitskader. Meer informatie daarover vindt u ook in de kennissynthese De evenwichtige zorgverlener die in september 2021 in opdracht van ons is gepubliceerd.

Wat houdt aandacht voor verlies en rouw in?

Het is dus belangrijk dat er voldoende aandacht is voor verlies en rouw, zowel bij nabestaanden als zorgverleners. Wat betekent dat precies? Volgens het Kwaliteitskader houdt het in dat:

  • Zorgverleners vóór het overlijden met patiënten en hun naasten praten over het aanstaande verlies, het belang van goed afscheid nemen, rouw en de reacties naar aanleiding van rouw.
  • Naasten ruimte ervaren om op een voor hun gepaste manier afscheid te nemen van hun dierbare.
  • Zorgverleners na het overlijden tijd en aandacht besteden aan de naasten en de familie om troost en steun te bieden bij het verwerken van het verlies.
  • Zorgverleners aandacht hebben voor de wijze waarop nabestaanden reageren op het verlies van hun dierbare. Dit kunnen fysieke, emotionele, cognitieve, spirituele, existentiële en gedragsmatige reacties zijn. In geval van mogelijke problemen met verliesverwerking neemt de zorgverlener passende of preventieve maatregelen.
  • Zorgverleners enkele weken na het overlijden nabestaanden een gesprek aanbieden. Hierin vragen zij hoe het met de nabestaanden gaat, hoe ze terugkijken op de periode van ziekte en sterven en op de verleende zorg. Bij tekenen van complexe rouwverwerking adviseren zorgverleners de nabestaanden contact op te nemen met de eigen huisarts, of doen ze dit in overleg met de nabestaanden zelf.
  • Zorgverleners en vrijwilligers ondersteuning verlenen bij verlies en rouw aan nabestaanden, aan collega-zorgverlener(s) en aan collega-vrijwilligers op basis van een goede onderlinge relatie en geldende protocollen, richtlijnen en andere relevante documenten.
  • Experts zoals geestelijk verzorgers, maatschappelijk werkers, psychologen, psychiaters en rouwtherapeuten kunnen ondersteunen in situaties van (dreigende) complexe rouwverwerking.
  • Er structurele aandacht is voor deskundigheidsbevordering, ondersteuning, supervisie of intervisie in relatie tot omgaan met (herhaaldelijk) verlies en rouw van de zorgverlener en vrijwilliger.

ZonMw en het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland

Diverse organisaties hebben het Kwaliteitskader Palliatieve zorg Nederland inmiddels geautoriseerd. Toch zal het zijn weg nog verder moeten vinden in het publieke domein, het onderwijs, onderzoek en de praktijk. Ons programma Palliantie heeft daarin een aandeel. We stimuleren dat projecten zoveel mogelijk aansluiten bij het Kwaliteitskader en bijdragen aan de implementatie daarvan. Bijvoorbeeld door het als voorwaarde te stellen in subsidieoproepen.

Op de hoogte blijven?