Mobiele menu

Diabetes en Ramadan: een educatie- en medicatiebegeleidingsprogramma ter verbetering van de (zelf-) zorg van aan de Ramadan deelnemende personen met Type 2 Diabetes Mellitus van Marokkaanse of Turkse afkomst

Projectomschrijving

De meeste moslims met type 2 diabetes mellitus (T2DM) vasten tijdens de ramadan. Dit gaat gepaard met een verhoogd risico op gezondheidsproblemen. Het project had als doel een voorlichtingsprogramma op te stellen voor zowel mensen met T2DM als voor de zorgverleners en imams.

Het programma bestond uit een voorlichtingsbijeenkomst voor mensen met T2DM waar zij informatie kregen over diabetes, informatie over de mogelijke gevolgen van vasten en adviezen voor tijdens de ramadan. Deze bijeenkomst werd gegeven in de eigen taal van de doelgroep, cultuurspecifiek en geschikt voor laaggeletterden. Ook de zorgverleners van huisartsenpraktijken kregen extra onderwijs. Voor imams werd een diabetes- en ramadanhandleiding ontwikkeld waarmee zij een vrijdaglezing in de moskee konden organiseren.  

Resultaten

Uit het project is gebleken dat het programma zinvol is en in een behoefte voorziet. Het voorlichtings- en nascholingsmateriaal is toegevoegd aan de ‘Diabetes en ramadan Toolkit’ op de website van de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) en is publiekelijk beschikbaar gesteld.
 

Samenvatting bij start

De diabeteszorg voor moslims is niet optimaal. Daarnaast treden er als het gevolg van het vasten tijdens de ramadan extra problemen op. Voor de moslims met T2DM is er onvoldoende gerichte en begrijpelijke informatie beschikbaar en ook de zorgverleners weten te weinig hoe ze er mee om moeten gaan.

Dit project heeft tot doel een programma op te stellen voor zowel mensen met T2DM als voor de hulpverleners, waarbij voortgebouwd wordt op een succesvol project uit Engeland. Speciaal aan dit project is dat alle betrokken zorgverleners en de moskeeën gaan samenwerken om de zorg te verbeteren. Het programma wordt eerst in kleine schaal uitgevoerd, vervolgens geëvalueerd, waar nodig verbeterd en het jaar daarop op grotere schaal herhaald. Hierna wordt het verder verbeterd en beschikbaar gemaakt voor heel Nederland.

Meer informatie

Verslagen


Eindverslag

Diabetes mellitus (DM) is wereldwijd een groeiend probleem. Diabetes komt vaker voor bij mensen met een migratieachtergrond. Naast afkomst is er een relatie met het opleidingsniveau waarbij mensen met een lager opleiding vaker T2DM hebben. Uit verschillende internationale onderzoeken komt naar voren dat de overgrote meerderheid van moslims met type 2 diabetes mellitus (T2DM) vasten tijdens de ramadan. Vasten tijdens de ramadan gaat bij mensen met T2DM gepaard met een verhoogd risico op gezondheidsproblemen. In dit project hebben wij diabetes en ramadan voorlichtingsprogramma gemaakt om het risico op deze problemen te verkleinen. Daarbij hebben wij een bestaand Engels programma aangepast. Het programma in twee opvolgende jaren uitgevoerd in Amsterdam en bestaat uit een voorlichtingsbijeenkomst voor mensen met T2DM waarin zij informatie kregen over diabetes, informatie over de mogelijke gevaren van vasten en adviezen voor tijdens de ramadan. Het voorlichtingsprogramma is ontworpen om in eigen taal gegeven te worden en geschikt voor mensen die laaggeletterd zijn. De voorlichtingsbijeenkomsten werden in moskeeën, huisartsenpraktijken en buurtcentra georganiseerd. Zorgverleners van huisartsenpraktijken kregen extra onderwijs in het begeleiding van mensen met T2DM rondom de ramadan en een training in hoe zij effectief kunnen communiceren met mensen die laaggeletterd zijn. Voor imams werd een diabetes en ramadan handleiding ontwikkeld waarmee zij een vrijdaglezing in de moskee kunnen organiseren. Het doel van de handleiding is mensen met T2DM te voorzien van eenduidige informatie over wel of niet vasten vanuit religieusperspectief en mensen te adviseren met hun zorgverleners te overleggen over het vasten. Het programma is in twee opeenvolgende jaren uitgevoerd, geevalueerd en verbeterd in verschillende delen van Amsterdam. Daarbij bleek echter helaas dat de gehoopte structurele samenwerking tussen huisartsen praktijken en moskeeën niet haalbaar was. Uit dit project is gebleken dat dit programma zinvol is en dat de verschillende onderdelen van het programma positief werden beoordeeld door de betrokkenen. Van de 400 betrokken patiënten hebben 137 mensen toestemming gegeven om medische gegevens bij de huisarts op te vragen. In deze groep konden wij geen verbetering van de metabole instelling aantonen. Er is een blauwdruk van het programma gemaakt waarbij huisartsenpraktijken in zorggroepen jaarlijks voorafgaand aan de ramadan een voorlichtingsbijeenkomst organiseren voor moslims met T2DM en hun naasten en onderling een nascholing organiseren. In moskeeën blijkt de rol van de imam bij jaarlijks het verkondigen van een eenduidig boodschap over de ramadan en een voorlichtingsbijeenkomst tijdens de ramadan door AMAN, de meest effectieve aanpak te zijn. Het voorlichtings- en nascholingsmateriaal is toegevoegd aan de “Diabetes en ramadan Toolkit” op de website van de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) en is publiekelijk beschikbaar gesteld.

Samenvatting van de aanvraag

Bij islamitische patiënten met type 2 diabetes mellitus (T2DM) is de diabeteszorg niet optimaal. In het bijzonder tijdens de Ramadan ontstaan er soms ernstige complicaties. Dit project betreft de ontwikkeling van een voorlichtings- en medicatiebegeleidingsprogramma ter verbetering van het omgaan met T2DM gedurende de Ramadan. Bij de ontwikkeling van dit cultuursensitieve op laag gezondheidsbegrip gerichte programma wordt uitgegaan van een eerder uitgevoerd succesvol Engels initiatief. Het programma wordt geschikt gemaakt voor de grootste groep moslims in Nederland, namelijk de mensen van Marokkaanse en Turkse komaf. Er worden specifieke leermiddelen en hulpmaterialen gemaakt voor huisartsen, praktijkondersteuners, apothekers en T2DM patiënten en hun naasten die zullen voortbouwen op het materiaal dat reeds beschikbaar is. Het programma zal in Amsterdam Nieuw-West ten uitvoer worden gebracht en in het tweede jaar worden uitgebreid naar een andere Amsterdamse stadsregio. De elementen van het programma zijn: 1) de multidisciplinaire en gestructureerde aanpak met betrekking van veel plaatselijke belanghebbenden (islamitische T2DM patiënten, moskeeën, moslims met T2DM, huisartsen en apotheken) worden betrokken, alsook 2) de specifieke nascholing van de betrokken zorgverleners, 3) de tenuitvoerbrenging van het programma bij islamitische mensen met T2DM als 3) het organiseren van de educatieprogramma’s voor personen met 2DM zowel binnen als buiten de moskeeën waarbij ook de moskeeën worden betrokken en 4) de verspreiding van een éénduidige boodschap inzake de omgang met T2DM in de gehele stadsregio. Het programma wordt met behulp van geluidsopnames, interviews, vragenlijsten en reguliere zorgregistratiegegevens geëvalueerd en zo nodig verbeterd in een tweede implementatieronde en op een toegankelijke website geplaatst. Verder gaan wij met belangrijke landelijke partijen zoeken naar mogelijkheden om dit programma landelijk verder te brengen.

Kenmerken

Projectnummer:
848023002
Looptijd: 100%
Looptijd: 100 %
2017
2019
Onderdeel van programma:
Gerelateerde subsidieronde:
Projectleider en penvoerder:
Dr. P.J.M. Elders
Verantwoordelijke organisatie:
Stichting Amsterdamse Gezondheidscentra