Het Onderzoeksprogramma Dementie (OPD) financiert gedurende 10 jaar (2021-2030) onderzoeken om de mechanismen van dementie verder te ontrafelen en therapieën te ontwikkelen om de ziekte te voorkomen, te behandelen en de diagnostiek te verbeteren.
Het OPD is onderdeel van de Nationale dementiestrategie van het Ministerie van VWS en werkt primair aan het eerste hoofdthema: ‘Dementie de wereld uit’.
Aanleiding
In Nederland krijgt één op de vijf mensen dementie. Dementie heeft een grote impact op de kwaliteit van leven van mensen die het krijgen, hun naasten en de maatschappij. Mensen met dementie worden uiteindelijk geheel afhankelijk van anderen. De verwachting is dat het aantal mensen met dementie de komende jaren sterk toeneemt, en daarmee ook de belasting van mantelzorgers. Dementie ontwikkelt zich bovendien tot de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland en tot de duurste aandoening. Op dit moment bestaat er geen medicijn dat dementie kan genezen. Daarom is meer onderzoek nodig, van fundamenteel tot praktijkgericht.
Het Onderzoeksprogramma Dementie bouwt voort op 8 jaar onderzoek in het ZonMw-programma Memorabel. Praktijkgericht onderzoek wordt gefaciliteerd via de programma’s Aanbod dagactiviteiten voor mensen met dementie, Social trials en Langdurige Zorg en Ondersteuning.
Doel
Het Onderzoeksprogramma Dementie zet in om de ontwikkeling van kennis en stimuleert innovatie en kennisbenutting. Het doel hiervan is om dementie te voorkomen, te behandelen en om te zorgen voor een betere kwaliteit van leven van mensen met dementie en hun naasten, nu en in de toekomst . Dit wordt bereikt door het stimuleren en faciliteren van een hoogwaardige onderzoeksinfrastructuur waardoor maatschappelijk relevant en kwalitatief hoogwaardig dementieonderzoek wordt verbonden. In het programma wordt daarom ingezet op het financieren van grote, multidisciplinaire samenwerkingsverbanden – onderzoeksconsortia. Hierin nemen naast onderzoekscentra ook partijen uit het onderwijs, de zorgpraktijk, het bedrijfsleven en de maatschappij deel. Zo ontstaat er een kennisketen waarbij de praktijk betrokken is bij de onderzoeksprogrammering en -uitvoering en kunnen onderzoekresultaten direct de praktijk verrijken. In alle projecten staat het perspectief van mensen met dementie en hun naasten voorop en worden ervaringsdeskundigen actief betrokken.
Werkpakketten
Het onderzoek in het programma is gericht op 6 werkpakketten:
- Fundamenteel onderzoek
- Risicoreductie
- Diagnostiek en prognostiek
- Veelbelovende innovatieve therapie
- Jonge mensen met dementie
- Valorisatie; integratie onderwijs, onderzoek en zorg
Subsidie-instrumenten
Multidisciplinaire consortia
Binnen het OPD zetten we in op focus en synergie in dementieonderzoek. Zo voorkomen we versnippering en faciliteren we een goede doorgeleiding van kennis. In 2022 heeft het OPD daarom 5 multidisciplinaire samenwerkingsverbanden (consortia) gehonoreerd. Het consortium MODEM richt zich op fundamenteel onderzoek, de consortia NDPI en BIRD-NL op risicoreductie, TAP-DEMENTIA op diagnostiek en prognostiek en het vijfde consortium richt zich op dementie op jonge leeftijd. In het nieuwsbericht is meer informatie te vinden.
Voor werkpakket 6 over valorisatie staat momenteel een subsidieoproep open. Deze oproep is geschreven op basis van een verkennend behoefteonderzoek. Voor het consortium binnen werkpakket 4 over veelbelovende innovatieve therapieën volgt later dit jaar de eerste subsidieronde.
Tot slot zijn er ook vier consortia waar we een belangrijke link mee leggen, namelijk het SPREAD+, de KIC-consortia, NCDC en ABOARD.
Talentontwikkeling
Jonge onderzoekers met innovatieve wetenschappelijke ideeën op het gebied van dementie kunnen fellowshipsubsidie krijgen. In 2021 zijn de eerste fellows gestart met hun onderzoek. In 2023 zal een nieuwe fellowshipronde openen. Houd deze pagina in de gaten voor meer informatie.
Vraaggerichte rondes
Met vraaggerichte rondes is er ruimte voor het ministerie van VWS om actuele en beleidsurgente dementievragen te agenderen voor onderzoek. Zo is er met de vraaggerichte ronde een vervolg op hersenonderzoek.nl gefinancierd. Ook is er een samenwerkingsverband gehonoreerd op de Caribische eilanden dat werkt aan persoonsgerichte dementiezorg op Caribische eilanden.
Voorbereidende rondes
Enkele voorbeelden van voorbereidende studies zijn pilotstudies, uitvoerbaarheidsstudies, systematische reviews en meta-analyses, kosteneffectiviteitsanalyses, methodologische ondersteuning en het bevorderen van samenwerkingen. Gebruik en noodzaak van dit subsidie-instrument wordt bepaald in overleg met de programmacommissie.
Opschaling- en implementatiesubsidies
Er is binnen het Onderzoeksprogramma Dementie ruimte gereserveerd voor opschalings- en implementatiesubsidies. Hieronder vallen bijvoorbeeld subsidies voor valorisatie, implementatie en kennisverspreiding, zoals voor high-impact-innovaties die middels deze subsidie versneld in de praktijk kunnen worden gebracht. Gedurende de looptijd van het programma zal gemonitord worden of de impact van kennis uit de consortia voldoende is. Zo nodig kan hier op bijgestuurd worden met omvangrijkere subsidies bij kansrijke grootschalige innovaties.
Internationale rondes
Met het Onderzoeksprogramma Dementie nemen we deel aan het wereldwijde Joint Programme Neurodegenerative Diseases Research (JPND). Zo wil ZonMw Nederlands dementieonderzoek internationaal op de kaart zetten en verbinden met internationale partijen.
Samenwerking
Samenwerking binnen ZonMw
Het Onderzoeksprogramma Dementie betreft een breed inhoudelijk programma en zal daarom binnen ZonMw in samenwerking vanuit meerdere clusters uitgevoerd worden. Hierbij is het doel om gehonoreerde projecten goed op elkaar aan te laten sluiten, de doorgeleiding van kennis in de kenniscyclus te vergroten en de impact in praktijk en beleid te versterken. Ook leveren we een financiële bijdrage aan de programma’s Off Road en Open Competitie om innovatieve en nieuwsgierigheid gedreven onderzoek naar dementie te bevorderen.
Samenwerking met externe partijen
Het OPD werkt via de stuurgroep nauw samen met de andere thema’s binnen de Nationale dementiestrategie van VWS. Daarnaast wordt samengewerkt met de topsector Life Sciences & Health (Health~Holland) en met gezondheidsfondsen, waaronder Alzheimer Nederland en de Hersenstichting.
Een uitgebreide omschrijving van de samenwerking binnen en buiten ZonMw is te vinden in de programmatekst.
Meer informatie
Programmatekst van het Onderzoeksprogramma Dementie
Lees het interview met de voorzitter van de programmacommissie Jet Bussemaker of bekijk het Thema Dementie voor een overzicht van dementieonderzoek binnen ZonMw.