Project Verzorgend Leiderschap
Verzorgenden zijn als grootste groep zorgverleners onmisbaar in de ouderenzorg. Zij zijn van grote betekenis voor de cliënten, zorgorganisaties en de samenleving, maar voelen zich niet altijd (h)erkend en gehoord door collega’s, leidinggevenden, zorgorganisatie en de overheid. Bovendien zijn ze niet gewend positie in te nemen, mee te denken en te verwoorden wat nodig is. Hiermee zijn ze (te) vaak onzichtbaar. In ons onderzoek hebben we onderzocht wat verzorgenden nodig hebben om meer leiderschap te ontwikkelen in hun werkpraktijk. De onderzoeksvraag die centraal stond was:
"Wat houdt leiderschap bij verzorgenden in en hoe kan het gestimuleerd worden in de praktijk én in het onderwijs?"
Daarbij onderzochten we ook welke bestaande methodieken/tools al beschikbaar zijn voor verzorgenden, en wat verzorgenden nodig hebben om leiderschap te ontwikkelen.
We deden literatuuronderzoek en een praktijkonderzoek, dat bestond uit een storytellingonderzoek, rondetafelgesprekken en een leiderschapsscan. In het praktijkonderzoek zijn verzorgenden en experts betrokken.
Resultaat
Verzorgend leiders nemen vooral positie in in de dagelijkse zorgverlening. Ze tonen lef en laten hun stem horen. Ze oefenen invloed uit op de cliëntenzorg, de zorgorganisatie en de vakontwikkeling van zichzelf en collega’s. Ze houden van hun vak en zijn er trots op verzorgende te zijn.
Vijf kansen om (nog meer) leiderschap te stimuleren bij verzorgenden:
- Zet het op de agenda en maak het bespreekbaar.
- Geef verzorgenden aandacht, ruimte en vertrouwen.
- Stimuleer voorlopers.
- Bescherm het vak (met een beschermde beroepstitel).
- Maak leiderschap expliciet in de opleiding.
Benieuwd naar de praktijkvoorbeelden uit dit onderzoek? Download de publicatie via www.vki.nu.
Resultaten Project Verzorgend Leiderschap
Verzorgenden zijn als grootste groep zorgverleners onmisbaar in de ouderenzorg. Zij zijn van grote betekenis voor de cliënten, zorgorganisaties en de samenleving, maar voelen zich niet altijd (h)erkend en gehoord door collega’s, leidinggevenden, zorgorganisatie en de overheid. Bovendien zijn ze niet gewend positie in te nemen, mee te denken en te verwoorden wat nodig is. Hiermee zijn ze (te) vaak onzichtbaar.
In ons literatuur- en verhalenonderzoek hebben we experts en verzorgenden gevraagd wat zij onder Verzorgend Leiderschap verstaan en wat verzorgenden nodig hebben om leiderschap in de praktijk te brengen. Een verzorgend leider herken je volgens hen aan de invloed die zij individueel en in teamverband uitoefent op de cliëntenzorg (cliënt en naasten), op de zorgorganisatie en de vakontwikkeling van zichzelf en collega’s. De verzorgend leider onderbouwt haar handelen en visie op wat nodig is en bewaakt dat de zorg, de ondersteuning en de organisatie van zorg in het belang is van de cliënt, ook als hiervoor regels (beargumenteerd) anders moeten worden toegepast. Een verzorgend leider neemt een stevige positie in in de dagelijkse zorgverlening, in multidisciplinair overleg én in overstijgende overleggen, zoals werkgroepen en adviesraden. De verzorgend leider wordt gedreven door beroepstrots en een grote ambitie om bij te dragen aan het ontwikkelen en promoten van het vak van verzorgende.
Een van de belangrijkste conclusies is dat we verzorgenden meer aandacht moeten geven en moeten inspelen op wat zij belangrijk vinden in hun vak. Alleen dan zullen ze een meer actieve rol kunnen spelen bij de transitie van de zorg, hun eigen vakontwikkeling en die van hun team. Dan worden ze zichtbaar en gehoord en kunnen ze leiderschap ontwikkelen. Door aandacht stimuleren we verzorgend leiderschap.
Als we alle resultaten van het onderzoek op een rij zetten adviseren wij het werkveld om:
1.Verzorgend leiderschap bespreekbaar te maken in zorgorganisaties.
2.Ambassadeurs te benoemen binnen de organisatie.
3.Het beroepsprofiel van verzorgende te vernieuwen en het vak te beschermen.
4.Aandacht te geven aan leiderschapsvaardigheden in opleiding en training.
5.Meer onderzoek naar verzorgend leiderschap te stimuleren/faciliteren.
Voor wijkverpleegkundigen zijn de afgelopen jaren veel ontwikkelprogramma’s aangeboden (zoals het ambassadeurstraject), waardoor deze zorgverleners - naast veel aandacht - ook een flinke boost hebben gekregen in hun vakuitoefening. Resultaat is dat de wijkverpleegkundige zichtbaar(der) is geworden en tevens een belangrijke rol speelt binnen zorgorganisaties en in het nieuwe landelijke zorgbeleid. Ook blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat dergelijke ontwikkeltrajecten een positief effect hebben op de kwaliteit van zorg aan de cliënt (Hogeschool Utrecht, Wolbers, I., Lalleman, P., Bleijenberg, N., 28 juli 2018). Dit zijn goede ontwikkelingen, waarbij duidelijk is dat gerichte aandacht voor zorgprofessionals hen helpt om hun vak en professie beter uit te dragen en hun leiderschap daarin actief te ontwikkelen.
Intussen is echter het besef ontstaan dat dit voor de grote groep verzorgenden in de thuiszorg en verpleeghuiszorg niet in dezelfde mate geldt. Een eerste stap is gezet door het ambassadeurstraject voor verzorgenden door V&VN met financiering van ZonMw, dat heel goed is geëvalueerd (UvA, Wieringen, M. van, Kee, K., Beersma, B., Groenewegen, P., Nies, H., 2018). Het is duidelijk dat deze zorgprofessionals meer aandacht nodig hebben dan tot dusver, zodat ook zij een actieve(re) rol kunnen spelen bij de transitie van de zorg, hun eigen vakontwikkeling en die van hun team.
Het Van Kleef Instituut voert daarom sinds 2015 het programma ‘Verzorgenden in transitie’ uit. In dit programma zijn de vragen en wensen van verzorgenden (en hun managers en collega’s) onderzocht en zijn verzorgenden actief ondersteund in hun ontwikkeling, zowel individueel als met hun team. De resultaten van zowel het onderzoek van 2015 tot heden, als het ontwikkelprogramma, worden in november 2018 gepresenteerd op de eindconferentie van dit project. Deze resultaten zijn de basis voor een nader te ontwikkelen ondersteuningsprogramma voor verzorgenden door het Van Kleef Instituut.
ZonMw heeft VKI op basis van deze ervaring uitgenodigd een subsidieaanvraag in te dienen om te onderzoeken wat verzorgenden nodig hebben om meer leiderschap te ontwikkelen in hun werkpraktijk. En om bestaande methodieken/tools hiervoor te verzamelen en toegankelijk te maken voor verzorgenden, hun organisaties en het onderwijs. Uit het onderzoek komen naar verwachting aanbevelingen voor eventueel nieuw te ontwikkelen tools. In dit voorstel bespreken we hoe we het onderzoek gaan uitvoeren en welke relevante informatie verzameld en toegankelijk gemaakt gaat worden.
Kern van de aanvraag is een verkennings- en praktijkonderzoek waarin de onderzoeksvragen zijn:
1) Wat is er nodig om verzorgenden te ondersteunen in hun professioneel leiderschap?
2) Wat is hier al voor beschikbaar in het werkveld; wat moet er nog ontwikkeld worden?
3) Hoe kan het mbo-onderwijs tijdens de opleiding al inspelen op het ontwikkelen van leiderschap?
4) Hoe kunnen we de al bestaande en nieuwe informatie toegankelijk maken voor zorgverleners, hun organisaties en het onderwijs?
De concrete resultaten van dit project zijn:
- een verslag van het verkenningsonderzoek;
- populair boekje met de resultaten van het praktijkonderzoek;
- website met al beschikbare tools en methodieken;
- Rapport op basis van beide onderzoeken en aanbevelingen voor het werkveld.