In dit onderzoek wordt het project “lekenhulpverlening bij acute hartstilstand” geëvalueerd voor wat betreft het proces (de succes- en verbeterpunten van het project) en de kosten en effectiviteit (overleving). Het project lekenhulpverlening van Ambulance Oost (Twente) houdt in dat bij elke melding van een mogelijke hartstilstand een sms wordt gestuurd naar opgeleide vrijwilligers in de buurt van het slachtoffer die acute zorg kunnen verlenen naast de reguliere inzet van ambulances.
1679 vrijwilligers en 58 professionele hulpverleners namen deel aan de procesevaluatie door een vragenlijst over alle fasen van het project (van opleiding tot reanimatie) in te vullen. Voor het onderzoek naar de kosten-effectiviteit zijn 1938 patiënten geselecteerd met een vermoeden van een hartstilstand in de meldkamer in de periodes mrt 2006–feb 2008 en mrt 2008–mrt 2010 (voor en na invoering van het project) van wie daarna de overleving werd achterhaald.
Zowel vrijwilligers als professionele hulpverleners waren over het algemeen positief over het project. Toch konden verschillende concrete aanbevelingen worden gedaan om het project te optimaliseren en zo de kansen op hulpverlening door een vrijwilliger bij een hartstilstand te vergroten. De lekenhulpverlening lijkt het risico op overlijden binnen 1 dag na een vermoedelijke hartstilstand te verkleinen (van 58.8% naar 54.9%), en meer als deze plaatsvindt in relatief dunbevolkte gebieden, bij een relatief lange aanrijtijd, of bij een hartstilstand die niet thuis plaatsvindt. Op de langere termijn (90 dagen) lijken de effecten kleiner. De kosten na de eerste 2 startjaren zijn 34.359 € / gewonnen leven op dag 1 na de hartstilstand (minimum-maximum: 16.998€ - 49.102€ / gewonnen leven). De kosten in de opstartfase zijn meer dan tweemaal zo hoog. De meeste kosten hebben echter betrekking op kosten voor opleiding en AED’s die vaak toch al worden gemaakt.
De belangrijkste bevindingen uit de beoordeling van het project begin 2010 door vrijwilligers zijn dat: bij meer dan 50% van de slachtoffers wordt 1e hulp verleend door burgerhulpverleners; op 28% van verstuurde sms’jes wordt gereageerd; 3% van alle verstuurde sms’jes resulteert in het uiteindelijk verlenen van hulp; vrijwilligers af en toe onvoldoende zijn voorbereid op praktijk (waar is AED, hoe toegang tot AED krijgen, etc.); soms is de beschikbaarheid van vrijwilligers (tijd en plaats) onvoldoende goed geregistreerd; mogelijk soms vertraging is in het ontvangen een sms (t.o.v. versturen ervan); er soms onduidelijkheid is over de locatie slachtoffer; er soms teveel vrijwilligers bij slachtoffer zijn; er behoefte bestaat aan follow-up (vooral over toestand slachtoffer, maar ook nazorg/feedback).
De belangrijkste bevindingen uit de beoordeling van het project door professionals zijn dat: professionals zijn over het project als geheel zeer tevreden (gem. cijfer: 7,7); het vaak voorkomt dat er meer vrijwilligers zijn dan nodig is; dit soms wordt ervaren als een probleem; de kwaliteit van het werk (AED, reanimatie) van vrijwilligers over het algemeen als goed wordt beoordeeld; ook de houding van vrijwilligers over het algemeen als goed wordt beoordeeld (vriendelijk, respectvol, kalm, goed te corrigeren indien nodig, geven juiste informatie of beantwoorden vragen goed); in de drukte nazorg (bedanken, kort evaluatie gesprek, wijzen op mogelijkheden voor meer begeleiding) aan vrijwilligers nogal eens achterwege blijft; als er problemen met vrijwilligers zijn, deze vaak niet worden doorgegeven aan de organisatie.
De eerste resultaten van de kosten-effectiviteit analyse laten zien dat voor invoering van het project de mortaliteit na 1 dag 58.8% was ten opzichte van 54.9% na invoering (verschil 3.9%). De hazard ratio (HR) van 0.93 (95% betrouwbaarheidsinterval(BI) 0.82-1.04) geeft aan dat de lekenhulpverlening het risico op overlijden na 1 dag lijkt te verlagen, alhoewel het resultaat niet significant is. Het verschil in mortaliteit na 90 dagen is 2.3%. Na correctie voor mogelijk verstorende variabelen (geslacht, leeftijd, urbanisatie, locatie hartstilstand, respons en aankomsttijd) vermindert het effect op 1-dags overlijden (HR 0.95; BI 0.86-1.06) en verdwijnt dit effect op overlijden na 90 dagen (HR 1.00; BI 0.89-1.11). Ervan uitgaande dat het aantal gewonnen levens per jaar stabiel blijft (n=11), is de kosten-effectiviteit in de startfase (1e 2 jaar) 95.125 € / gewonnen leven (minimum-maximum: 69.538€ - 147.801€ / gewonnen leven). In de fase daarna met een lichte groei van vrijwilligers en AED’s is de kosten-effectiviteit 34.359 € / gewonnen leven (minimum-maximum: 16.998€ - 49.102€ / gewonnen leven). De meeste kosten hebben echter betrekking op kosten voor opleiding en AED’s die vaak toch al worden gemaakt.
In het onderzoek wordt de kosten-effectiviteit nagegaan van een systeem waarbij burgers worden getraind en kunnen worden opgeroepen voor het verlenen van hulp bij mensen met een plotselinge hartstilstand (naast de reguliere ambulancezorg).
Het systeem is in maart 2008 bij Ambulance Oost ingevoerd. Kennis over de effecten hiervan op de overlevingskansen van mensen met een acute hartstilstand geeft een wetenschappelijke onderbouwing voor het (voort)bestaan van het project en voor implementatie bij andere ambulancediensten in Nederland.
De bedoeling van het systeem is dat er sneller hulp ter plekke is bij mensen met een acute hartstilstand dan wanneer alleen de hulp van ambulancepersoneel wordt ingezet. Daardoor kan reanimatie en toepassing van automatische externe defibrillator (AED) eerder starten en vaker binnen de eerste cruciale 6 minuten. Geschat wordt dat hiermee de overlevingskans van mensen met een acute hartstilstand toe kan nemen van 15% tot 25%.
De Universiteit Twente voert het onderzoek naar de effectiviteit van het alarmeringssysteem uit en haakt daarbij aan bij het project "Meetweek Acute Zorg Euregio" waarin routinematig geregistreerde gegevens van zorgaanbieders in de regio Twente worden geanalyseerd.
Voor het huidige onderzoek wordt het percentage overlevenden (bij het verlaten van het ziekenhuis) van mensen met een acute hartstilstand (voor wie de ambulance uitrijdt) 2 jaar voor en 2 jaar na de invoering van het alarmeringssysteem in maart 2008 met elkaar te vergeleken en vergeleken met de overlevingskans in een andere vergelijkbare regio in dezelfde tijdsperiode. De kosten voor de invoering en onderhoud van het alarmeringssysteem worden vervolgens afgezet tegen het extra aantal gewonnen levens ten gevolge van het systeem. Ook wordt gekeken naar de tijdwinst die kan worden behaald door inzet van burgers in vergelijking met inzet van ambulance alleen. Tevens worden de ervaringen en tevredenheid van burger hulpverleners en professionele hulpverleners met het oproepsysteem en de geleverde zorg in kaart gebracht en wordt onderzoek gedaan naar bevorderende en belemmerende factoren voor het functioneren van het systeem.