Synthetic embryos: an ethical reflection

Onderzoek naar de vroege menselijke embryogenese is belangrijk om inzicht te verkrijgen in de oorzaken van vruchtbaarheids- en ontwikkelingsproblemen en om voortplantingstechnieken te verbeteren. Ethische, juridische en praktische grenzen betekenen dat het echter maar beperkt mogelijk is om dat onderzoek met menselijke embryo’s te doen. Onderzoek met zogenoemde ‘embryoachtige structuren’ lijkt dan een goed alternatief.

Wetenschappers zijn er in geslaagd om door het bijeenbrengen van verschillende soorten menselijke stamcellen ‘embryo-achtige structuren’ te kweken die op menselijke embryo’s lijken in bepaalde fasen van de vroege embryonale ontwikkeling. Op dit moment is hun waarde als embryomodellen beperkt en hebben ze een beperkt ontwikkelingspotentieel. Maar diverse groepen over de hele wereld werken aan de verbetering ervan, gericht op het verkrijgen van een betere ‘replica’ van het menselijk embryo. Hoe beter dat lukt, hoe groter het wetenschappelijk nut van die modellen is. Maar dit brengt ook de spannende vraag met zich mee wat uiteindelijk nog het verschil is tussen een door fertilisatie ontstaan menselijk embryo en zo’n uit menselijke stamcellen gekweekte embryo-achtige structuur: wat betekent dat voor de morele aanvaardbaarheid van het gebruik ervan in wetenschappelijk onderzoek?

Uitkomsten

In dit project zijn die vragen verkend door het uitvoeren van zowel een empirisch onderzoek naar de opvattingen van verschillende ‘stakeholders’ (door middel van individuele en focusgroep interviews) als een ethische analyse van de relevante literatuur en de uitkomsten van dat empirisch onderzoek. De uitkomsten van het project onderstrepen dat ethisch verantwoord wetenschappelijk onderzoek met (verschillende soorten) humane embryoachtige structuren (en menselijke embryo’s) mogelijk is mits beleid en regelgeving aangepast wordt.
Om dat verantwoord wetenschappelijk onderzoek met humane embryoachtige structuren mogelijk te maken, zijn een aantal concrete aanbevelingen gedaan, waaronder:

• het aanpassen van de embryodefinitie om een subset van humane embryoachtige structuren onder de Embryowet te brengen,
• het heroverwegen van de veertiendagengrens, en
• het opheffen van het moratorium op het speciaal kweken van embryo’s voor onderzoek.

Een deel van deze aanbevelingen is inmiddels opgepakt in de door het kabinet Rutte IV beoogde aanpassing van de Nederlandse Embryowet.

Samenvatting bij start

Wetenschappelijk onderzoek (research) met menselijke embryo’s in vitro is omstreden. In Nederland wordt dit onderzoek aan strenge voorwaarden gebonden in de Embryowet.
Een van de wettelijke voorwaarden voor dit onderzoek is de zogenoemde subsidiariteit, dat wil zeggen: wetenschappelijk onderzoek met embryo’s is alleen toelaatbaar als er geen alternatieven zijn om het doel van het betreffende onderzoek te bereiken.

Sinds enige tijd is het mogelijk om in het laboratorium ‘embryo-achtige structuren’ te maken, ook wel ‘synthetische embryo’s’ genoemd. Deze kunnen naast of (deels) in de plaats van ‘gewone’ embryo’s worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. De centrale vraag van dit ethiekproject, uitgevoerd aan de Universiteit van Maastricht, is: moeten deze embryo-achtige structuren als (niet-)embryo worden beschouwd en waarom (niet)? En wat betekent dit voor de regulering van wetenschappelijk onderzoek?

Meer informatie

• Lees het interview: Regels voor embryo-onderzoek heroverwogen (ZonMw, 31 okt 2023)
• Bekijk de publicatie: 'Ethisch gezondheidsonderzoek als moreel kompas voor de praktijk' (ZonMw, 31 okt 2023)
• Onderzoeksgrens in Embryowet naar 28 dagen (Gezondheidsraad, 31 oktober 2023)