Mobiele menu

Thema 3. Kennisbevordering over de effectiviteit van psychosociale interventies voor kinderen met ADHD en druk gedrag.

Projectomschrijving

In het consortium 'ADHD en druk gedrag' werkten een groot aantal partijen samen aan onderzoek om de psychosociale zorg voor kinderen met ADHD en druk gedrag te verbeteren.

We vonden dat in Nederland veel behandelmethodes worden gebruikt die niet voldoende onderzocht zijn of die waarschijnlijk niet effectief zijn. Effectief bewezen methodes, waarvan trainingen voor ouders en leerkrachten de belangrijkste zijn, worden daarentegen juist weinig gebruikt.

We vonden ook dat voor kinderen met ernstige ADHD en met ernstig grensoverschrijdend gedrag snelle inzet van gedragsmatige behandeling belangrijk is, omdat anders verslechtering van hun situatie dreigt. Dat bleek ook het geval voor kinderen die in een één-oudergezin opgroeien.

Onze studies wezen verder uit dat individuele trainingsprogramma’s voor ouders of leerkrachten beter werken dan groepsprogramma’s. Programma’s die ouders of leerkrachten veel ‘stimuluscontroletechnieken’ (zoals duidelijke regels stellen of structuur bieden) of  ‘contingentiemanagement-technieken’ (zoals prijzen of negeren) aanleren bleken effectiever dan programma’s die deze technieken minder bevatten. Ook lieten we met onze studies zien dat twee sessies ouder- of leerkrachttraining in één van beide typen technieken al leidden tot vermindering van probleemgedrag van kinderen. In oudertraining bleken stimuluscontroletechnieken iets sneller te werken dan contingentiemanagement-technieken.

Met de kennis over effectieve technieken ontwikkelden we een nieuwe korte training voor ouders en leerkrachten. In vervolgonderzoek zullen we de effectiviteit van deze training toetsen, zie hiervoor onze website www.paint-studies.nl.

Dit project is een vervolg op project 729300003.

Meer informatie

In dit interview vertelt de projectleider hoe er binnen het consortium op innovatieve wijze gewerkt is aan effectonderzoek op het betreffende thema en hoe dit bijdraagt aan een nog effectievere praktijk en betere hulp voor kinderen en gezinnen. 

Producten

Titel: Omgaan met ADHD & druk gedrag in de klas
Auteur: Anouck Staff
Titel: Effective components in behavioral teacher training for ADHD
Auteur: Staff, A. I., Oosterlaan, J., Van der Oord, S., Van den Hoofdakker, B. J., & Luman, M.
Titel: Optimale designs voor onderzoek naar werkzame elementen
Auteur: R. Hornstra, A.I. Staff
Titel: Lezing over onderzoek naar beleid rond zorginkoop voor kinderen met ADHD-symptomen en gedragsproblemen door Nederlandse gemeenten, op congres "Jeugd in onderzoek"
Auteur: Lisa Wessels, Annabeth Groenman, Barbara van den Hoofdakker, Pieter Hoekstra
Link: https://www.jeugdinonderzoek.nl/ronde2
Titel: Effectiviteit van antecedente en consequente componenten in ouder- en leerkrachttrainingen voor kinderen met ADHD.
Auteur: Staff, A.I.
Titel: Behandeling van kinderen en jongeren: Behandeling van kinderen en jongeren: protocollen, elementen, of aan de hand van analyses?
Auteur: Maaike Nauta, Barbara van den Hoofdakker en Saskia van der Oord
Titel: The relation between gold standard assessment methods and teacher reports of ADHD: Preliminary analysis.
Auteur: Anouck Staff, Jaap Oosterlaan, Barbara van den Hoofdakker, Saskia van der Oord, Pieter Hoekstra, Marjolein Luman
Titel: Poster: Attachment and trust in children with and without ADHD
Auteur: Rianne Hornstra, Guy Bosmans, Barbara van den Hoofdakker, Hasse De Meyer, Saskia van der Oord
Titel: Presentatie PAINT-P bijeenkomst oudervereniging Balans
Auteur: Hornstra, R.
Titel: The PAINT-ipdm study; Individual participant data meta-analyses of psychosocial interventions for ADHD
Auteur: Annabeth P. Groenman, Saskia van der Oord, M. Luman, Barbara J. van den Hoofdakker
Titel: Microtrial on effective components of parent and teacher training for children with ADHD: what works and for whom?
Auteur: Staff, A. I., & Luman, M.
Titel: Presentatie op congres "Van wijk tot wetenschap" over systematic review kosteneffectiviteit ADHD-interventies
Auteur: Lisa Wessels
Link: https://www.kenniscentrum-kjp.nl/congressen/van-wijk-tot-wetenschap-2017
Titel: Presentatie Refereeravond: Accare, Ambiq, Elker/Het Poortje, GGZ Drenthe KJP, Jeugdhulp Friesland, Jonx, Molendrift, Yorneo en OCRN.
Auteur: Rianne Hornstra, Anouck Staff
Titel: Economic evaluations of treatments for attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD); a systematic review
Auteur: Lisa M. Wessels, Annabeth P. Groenman, Reina J.A. de Kinderen, Hermien H. Dijk, Margaret Constanti, Pieter J. Hoekstra, Barbara J. van den Hoofdakker
Link: https://www.crd.york.ac.uk/prospero/display_record.php?RecordID=60074
Titel: Welk elementen werken in ouder- en leerkrachttrainingen voor kinderen met ADHD?
Auteur: Rianne Hornstra, MSc. Annabeth P. Groenman, PhD. Saskia van der Oord, PhD. Marjolein Luman, PhD. Lianne van der Veen-Mulders, PhD. Pieter J. Hoekstra, MD PhD. Barbara J. van den Hoofdakker, PhD.
Titel: Presentatie PAINT-T bijeenkomst oudervereniging Balans
Auteur: A.Staff
Titel: Presentatie PAINT-cau bijeenkomst oudervereniging Balans
Auteur: Lisa Wessels
Titel: Presentatie PAINT-IPDM bijeenkomst oudervereniging Balans
Auteur: A.P. Groenman
Titel: Poster: Meta-analysis of components of behavioral parent and teacher training programs for children with ADHD
Auteur: Rianne Hornstra, Annabeth P. Groenman, Pieter J. Hoekstra, Barbara J. van den Hoofdakker, Lianne van der Veen-Mulders, Saskia van der Oord, Marjolein Luman
Titel: PAINT-P klinische demonstratie
Auteur: R. Hornstra
Titel: Protocol leerkrachttraining in consequente technieken
Auteur: Staff, A. I., Luman, M., Van der Oord, S., Hornstra, R., Van der Veen-Mulders, L., Van den Hoofdakker, B. J.
Titel: Paint-cau: een onderzoek naar voorspellers van behandelkeuzes bij ADHD en druk gedrag
Auteur: Lisa Wessels
Titel: Meta-analysis of components of behavioral parent and teacher training programs for children with ADHD.
Auteur: R. Hornstra, University of Groningen, University Medical Center Groningen, Department of Child and Adolescent Psychiatry, Groningen, The Netherlands. Dr. Annabeth P. Groenman, University of Groningen, University Medical Center Groningen, Department of Child and Adolescent Psychiatry, Groningen, the Netherlands. Prof. dr. Pieter J. Hoekstra, University of Groningen, University Medical Center Groningen, Department of Child and Adolescent Psychiatry, Groningen, the Netherlands. Dr. Barbara J. v
Link: https://www.crd.york.ac.uk/PROSPERO/display_record.php?RecordID=96768
Titel: Protocol leerkrachttraining in antecedente technieken.
Auteur: Staff, A. I., Luman, M., Van der Oord, S., Hornstra, R., Van der Veen-Mulders, L., Van den Hoofdakker, B. J.
Titel: PAINT-P: Single case experiment into the effectiveness of behavioral parent training
Auteur: Hornstra, R. van der Oord, S., Hoekstra, P. J., van den Hoofdakker, B. J.
Titel: PAINT-P: A microtrial into the effectiveness of behavioral parent training
Auteur: Hornstra, R. van der Oord, S., Hoekstra, P. J., van den Hoofdakker, B. J.
Titel: The effectiveness of behavioral teacher training techniques for children with (symptoms of) attention-deficit/hyperactivity disorder
Auteur: Anouck Staff, Marjolein Luman, Barbara van den Hoofdakker, Saskia van der Oord, Jaap Oosterlaan, Pieter Hoekstra, Rianne Hornstra
Titel: Psychosocial interventions for children and adolescents with attention-deficit hyperactivity disorder: an individual participant data meta-analysis
Auteur: Annabeth Groenman, Pieter Hoekstra, Marjolein Luman, Saskia van der Oord, Jaap Oosterlaan, Pier Prins, Bianca Boyer, Maartje Raaijmakers, Menno Reijneveld, Jan Buitelaar, Barbara van den Hoofdakker
Link: https://www.crd.york.ac.uk/prospero/display_record.php?RecordID=69877
Titel: Aanvraag METc UMCG Groningen voor niet-WMO verklaring PAINT-T
Auteur: Hornstra, R.
Titel: Informatiemateriaal PAINT-cau
Auteur: Lisa Wessels
Titel: De omgang met druk en ongeconcentreerd gedrag in de klas: Wat werkt echt?
Auteur: Anouck Staff, Betty Veenman
Titel: Aanvraag METc UMCG Groningen voor niet-WMO verklaring PAINT-cau
Auteur: Lisa Wessels
Titel: Aanvraag METc UMCG Groningen voor niet-WMO verklaring PAINT-P
Auteur: Hornstra, R.
Titel: Informatiemateriaal PAINT-P
Auteur: Hornstra, R; Van der Oord, S; Van den Hoofdakker, BJ
Titel: Onderzoek: PAINT-T
Auteur: Balans magazine
Magazine: Balans Magazine
Link: https://adhdendrukgedrag.nl/algemeen/adhd-dossier-in-balans-magazine/
Titel: Hoe zet je functionele gedragsanalyse in bij ADHD en druk gedag in de klas?
Auteur: A.I. Staff, M. Luman
Magazine: Tijdschrift voor Remedial Teaching
Titel: Self-reported attachment styles in children with and without attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD)
Auteur: Hornstra, Rianne, Bosmans, Guy, van den Hoofdakker, Barbara J., De Meyer, Hasse, van der Oord, Saskia
Magazine: European Child and Adolescent Psychiatry
Link: https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00787-019-01288-7
Titel: Jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen
Auteur: Wessels, L., Groenman, A., Serra, M., Van den Hoofdakker, B.J. en Hoekstra, P.J.
Magazine: Kind en Adolescent Praktijk
Titel: Zelfstudiemodules en handouts PAINT-T
Auteur: A.I. Staff, J. Oosterlaan, B.J. van den Hoofdakker, S. van der Oord, P.J. Hoekstra, R. Hornstra, M. Luman
Link: http://www.paint-studies.nl/
Titel: Website PAINT: Psychosociale ADHD INTerventies
Auteur: Annabeth Groenman, Barbara van den Hoofdakker, Saskia van den Oord, Marjolein Luman, Pieter Hoekstra, Anouck Staff, Rianne Hornstra, Lisa Wessels
Link: http://www.paint-studies.nl
Titel: Hoe kan een leerkracht omgaan met druk en ongeconcentreerd gedrag?
Auteur: A.I. Staff, M. Luman
Titel: Hoe kan een leerkracht omgaan met druk en ongeconcentreerd gedrag in de klas? Deel 2
Auteur: Staff, A. I.

Verslagen


Eindverslag

Voor de behandeling van ADHD en druk gedrag bij kinderen is een scala aan psychosociale interventies beschikbaar in Nederland. Van veel van deze interventies is niet of onvoldoende bekend of ze werkzaam zijn. Van de interventies die wel effectief zijn gebleken is niet duidelijk voor welke kinderen ze wel of juist niet goed werkzaam zijn en welke onderdelen van de behandeling precies werken. Bovendien wordt er in de praktijk soms weinig gebruik gemaakt van effectieve interventies.

In het consortium ADHD en druk gedrag heeft een groot aantal Nederlandse praktijkinstellingen, onderzoeksinstellingen en kennisnetwerken samengewerkt om bovenstaande kennislacunes op te helderen, met als doel de zorg voor kinderen met ADHD en druk gedrag te verbeteren. Het onderzoek dat door het consortium werd en wordt gedaan draagt de naam PAINT- studies, waarbij PAINT staat voor Psychosociale ADHD INTerventies. De PAINT studies zijn onderverdeeld in vier verschillende deelprojecten: PAINT-CAU, PAINT-P, PAINT-T en PAINT-IPDMA.

In PAINT-CAU [care as usual] deden we onderzoek naar het gebruik van effectief bewezen psychosociale interventies voor kinderen met aandachtsproblemen en druk en/of impulsief gedrag, al dan niet met een diagnose ADHD. We brachten in kaart welke interventies er in het onderwijs gebruikt worden voor deze groep kinderen. Ook onderzochten we welke belemmerende en faciliterende factoren er bij ouders, leerkrachten, hulpverleners en beleidsmakers bestaan die het gebruik van effectieve interventies in de weg staan of juist bevorderen. Tot slot probeerden we meer inzicht te krijgen in de kosten en kosteneffectiviteit van psychosociale behandelingen voor kinderen met ADHD.

In PAINT-P [parent] en PAINT-T [teacher] onderzochten we de effectiviteit van veelgebruikte onderdelen van effectief bewezen trainingen voor ouders en leerkrachten. In de meeste ouder- en leerkrachttrainingen leren ouders en leerkrachten verschillende gedragstherapeutische technieken om gedrag van een kind te beïnvloeden. Dit kunnen technieken zijn waarmee ze situaties voor hun kind voorspelbaar kunnen maken, zoals het bieden van structuur en het geven van duidelijke instructies, ook wel ‘stimuluscontroletechnieken’. Ook kan het gaan om technieken waarmee ouders of leerkrachten kunnen reageren op gedrag, zoals het geven van complimenten en aandacht bij gewenst gedrag en het negeren van ongewenst gedrag, ook wel ‘contingentiemanagementtechnieken’.
In PAINT-P en PAINT-T zochten we uit of bepaalde technieken misschien effectiever zijn dan andere. Ook onderzochten we voor welke kinderen bepaalde technieken beter of juist minder goed werken dan voor andere kinderen. Tot slot spraken we in focusgroepen met leerkrachten en ouders om erachter te komen hoe het komt dat effectieve interventies voor kinderen met aandachtsproblemen en/of druk en impulsief gedrag in de klas zo weinig gebruikt worden. Met de kennis uit PAINT-CAU, PAINT-P en PAINT-T denken we uiteindelijk ouder- en leerkrachttrainingsprogramma’s beter toegankelijk te maken in Nederland, het gebruik van interventies waarvan we niet weten of ze werken terug te dringen en bestaande effectieve programma’s te verbeteren.

In PAINT-IPDMA [individual participant data meta-analysis] deden we onderzoek naar de effecten van gedragsmatige behandelingen voor kinderen met ADHD en keken we of we subgroepen van kinderen of gezinnen konden ontdekken die beter of juist minder goed op deze behandelingen reageren. We deden dit met een vrij nieuwe methode die nog niet eerder is gebruikt bij kinderen met ADHD, een zogenaamde ‘individuele participant data meta-analyse’, afgekort ‘IPDMA’. Een IPDMA houdt in dat er wereldwijd en systematisch databases van behandelstudies worden gezocht, opgevraagd en samengevoegd tot een grote database. Hiermee kunnen statistische analyses met grote groepen proefpersonen (in het geval van de PAINT-IPDMA meer dan 2000 kinderen) worden gedaan, waardoor we beter konden onderzoeken bij welke kinderen en

Voor de behandeling van ADHD en druk gedrag bij kinderen zijn verschillende psychosociale interventies beschikbaar. Van veel van deze interventies is nog onvoldoende bekend of ze werkzaam zijn. Van de interventies die wel effectief zijn gebleken is onbekend voor welke kinderen ze vooral of juist niet werkzaam zijn en welke onderdelen precies werken. Bovendien wordt er in de praktijk soms weinig gebruik gemaakt van effectieve interventies.
Doel en werkwijze
In het consortium 'ADHD en druk gedrag' werkt een groot aantal Nederlandse praktijkinstellingen, onderzoeksinstellingen en kennisnetwerken samen, met als doel de zorg voor kinderen met ADHD en druk gedrag te verbeteren. Binnen verschillende deelprojecten doet het consortium onderzoek naar onder meer de huidige praktijk van zorg en onderwijs, subgroepen van kinderen voor wie bepaalde interventies beter of minder goed werken en werkzame elementen van trainingen voor ouders en leerkrachten van kinderen met ADHD of druk gedrag.

Samenvatting van de aanvraag

ADHD en druk gedrag bij kinderen zijn zeer prevalent en kinderen met deze problemen komen veel voor binnen de praktijk van zorg en onderwijs in Nederland. Er bestaan echter grote hiaten in de kennis over effectieve psychosociale interventies voor kinderen met ADHD en/of druk gedrag. Zo zijn veel van deze interventies voor kinderen met ADHD niet of nauwelijks op effectiviteit onderzocht. Ook is niet bekend voor welke kinderen bepaalde interventies beter of minder goed werken en is nauwelijks onderzoek verricht naar de kosteneffectiviteit van psychosociale interventies. Tot slot bestaan er aanwijzingen dat er in Nederland (en ook wereldwijd) weinig gebruik wordt gemaakt van de (schaarse) psychosociale interventies voor kinderen met ADHD en/of druk gedrag waarvan de effectiviteit wél is aangetoond.

Om uiteindelijk effectievere en efficiëntere zorg te bieden en tot meer empirische evidentie te komen voor de indikking van het huidige zorgaanbod is verder onderzoek nodig. De probleemgebieden en lacunes waar we ons als consortium in fase 2 op willen richten betreffen:

(1) De stand van zaken in de huidige zorg voor kinderen met ADHD en/of druk gedrag in Nederland;

(2) Belemmerende en bevorderende factoren voor het gebruik maken van zorg en het in zorg blijven bij kinderen met ADHD en/of druk gedrag;

(3) De werkzame elementen en kenmerken van effectieve interventies;

(4) Specifieke doelgroepen waarvoor interventies en elementen van interventies werkzaam zijn;

(5) De kosteneffectiviteit van psychosociale interventies.

We beogen in fase 2 een vijftal deelprojecten uit te voeren. In deelproject 1 zullen we de huidige zorg aan kinderen met ADHD en/of druk gedrag bij zorginstellingen en scholen in Nederland in kaart brengen. Daarnaast zullen we ons in dit deelproject richten op de identificatie van mogelijke barrières en faciliterende factoren voor het ontvangen van (effectief bewezen) behandeling voor ADHD en/of druk gedrag.

In deelproject 2 beogen we door middel van een mega- en een meta-analyse meer inzicht te krijgen in subgroepen van kinderen en/of ouders die beter of juist minder goed profiteren van psychosociale interventies voor ADHD en druk gedrag en in kenmerken/elementen van psychosociale interventies voor ADHD en druk gedrag die meer of juist minder bijdragen aan de effectiviteit van interventies.

In deelproject 3 zullen de interventies uit de DEI gescoord worden op een ontwikkelde taxonomie. Daarnaast werken we mee aan de aan de verdere ontwikkeling van een gezamenlijke, consortia-brede taxonomie.

In deelproject 4 zullen we door middel van micro-trials en single-case experimenten essentiële onderdelen van gedragstherapeutische interventies voor ouders en leerkrachten evalueren en onderzoeken voor welk kind welk behandelelement het meest geschikt is.

In deelproject 5 zal de kosteneffectiviteit van psychosociale behandelingen voor ADHD in Nederland worden onderzocht.

De kennis die de vijf deelprojecten opleveren zal onder andere leiden tot:

(1) Aanbevelingen voor verbeteringen in de implementatie van effectieve (DEI) interventies voor kinderen met ADHD en druk gedrag in Nederland;

(2) Strategieën die hulpverleners en beleidsmakers kunnen helpen om (subgroepen van) kinderen en ouders voor effectieve interventies te motiveren en deze interventies af te maken;

(3) Het verminderen van de ‘wildgroei’ aan (ongestructureerde) en niet empirisch onderbouwde interventies voor kinderen met ADHD en druk gedrag;

(4) Een beslisboom voor hulpverleners waarin wordt gespecificeerd voor welk kind welk behandelelement of welke interventie geschikt is, zodat beter en meer empirisch onderbouwd zorg op maat kan worden geboden;

(5) Een ‘modelinterventie’ die als leidraad kan worden gebruikt om nieuwe en bestaande interventies in de DEI te toetsen;

(6) Actuele gegevens betreffende de kosten en baten van psychosociale interventies voor politiek, beleidsmakers en maatschappij, onder meer ten bate van het publieke debat.

Uiteindelijk zullen de verschillende studies bijdragen aan een kwalitatieve en mogelijk ook kwantitatieve indikking van het zorgaanbod voor kinderen met ADHD en/of druk gedrag in Nederland en aan de transitie naar een ‘personalized medicine-based’ aanpak voor het aanbieden van psychosociale interventies aan specifieke doelgroepen.

De resultaten van het beoogde onderzoek in fase 2 zijn van direct belang voor praktijkinstellingen voor jeugd-GGZ, instellingen voor jeugdhulp en jeugdgezondheidszorg, CJG’s, wijk- en regioteams, huisartsen (eventueel in combinatie met POH-GGZ), onderwijs en gemeenten. Het consortium ADHD en druk gedrag stelt zich ten doel om de kennis die uit het project voortkomt te verspreiden, met gebruikmaking van de netwerken van de verschillende consortiumleden. De kennis die door de deelprojecten wordt opgeleverd zal daarnaast worden vertaald naar de databanken ‘Wat Werkt’ en DEI van het NJI.

Onderwerpen

Kenmerken

Projectnummer:
729300013
Looptijd: 100%
Looptijd: 100 %
2016
2019
Onderdeel van programma:
Gerelateerde subsidieronde:
Projectleider en penvoerder:
Prof. dr. B.J. van den Hoofdakker
Verantwoordelijke organisatie:
Accare