Effectiviteit van neurofeedback bij jongeren met AD(H)D-klachten en comorbide stoornissen: een randomized controlled trial

Bij veel jongeren opgenomen in de kinder & jeugd (forensische) psychiatrie is sprake van complexe problematiek. Deze jongeren hebben zelden een enkele stoornis, maar lijden vaak aan meerdere stoornissen, hetgeen de behandeling minstens zo complex maakt als de problematiek zelf (Angold, 1999). Vaak is, naast ernstige gedragsproblemen, sprake van AD(H)D-problematiek. Voor jongeren met AD(H)D-klachten is het belangrijk dat deze klachten adequaat worden behandeld omdat zij het risico vergroten op negatieve ontwikkelingen in de toekomst zoals verstoorde relaties met familie en vrienden, verminderde schoolprestaties, schooluitval en slechte werkhouding (Willoughby, 2003). Naast de persoonlijke en familieproblemen waar AD(H)D-klachten mee geassocieerd worden, heeft AD(H)D ook maatschappelijke implicaties. Zo is in de Verenigde Staten half jaren negentig berekend dat 3 miljard dollar extra kosten werden gemaakt voor scholieren met AD(H)D op openbare scholen (Willoughby, 2003). Om de maatschappelijk kosten en het persoonlijke leed zoveel mogelijk te verhelpen, zullen interventies ontwikkeld moeten worden die de problemen gerelateerd aan AD(H)D-klachten voorkomen. Op dit moment lijkt medicatie, in combinatie met gedragstherapie, de meest algemeen effectieve aanpak voor jongeren met AD(H)D (Barkley, 1999; Kooij, 2002). Interventies met uitsluitend gedragstherapeutische principes en training van aandachtsvaardigheden mislukken echter doorgaans omdat ze geen rekening houden met de onderliggende fundamentele problemen van AD(H)D (Sukhodolsky et al., 2006). Zo zijn de gedragssymptomen behorende bij AD(H)D een uiting van een verstoorde regulatie van de corticale activiteit welke vaak resulteert in weinig therapietrouw (John, 1988). Het is deze regulatie die verholpen moet worden om daarna doeltreffende gedragsveranderingen tot stand te kunnen brengen. Tot op heden zijn er weinig effectieve interventies beschikbaar die goed aansluiten bij jongeren met AD(H)D en ernstige gedragsproblemen. Een effectieve interventie bij deze groep jongeren zou een neurofeedbacktraining kunnen zijn omdat deze het (tot op zekere hoogte) mogelijk maakt de verstoorde regulatie van de corticale activiteit te beïnvloeden (Lubar, 1997). In de huidige studie wordt in een Randomized Controlled Trial (RCT) met een experimentele conditie (treatment as usual [TAU] gecombineerd met 40 neurofeedbacksessies) en een controleconditie (TAU) de effectiviteit aangetoond van neurofeedback bij jongens met AD(H)D en comorbide stoornissen opgenomen in of behandeld bij een kinder & jeugd (forensische) psychiatrische (poli)kliniek. Het onderzoek bestaat uit een voormeting,nameting en twee follow-up metingen waarbij verschillende (neuro)psychologische testen, QEEG en/of vragenlijsten gebruikt worden om het effect van de neurofeedbacktraining aan te tonen. De doelgroep van het onderzoek bestaat uit jongens met AD(H)D-klachten en comorbide stoornissen, zoals verslavingsproblematiek en gedragsproblemen, die opgenomen worden in of behandeld worden bij kinder en jeugd (forensische) psychiatrische (poli)klinieken). De jongeren worden geworven bij intake in drie verschillende settings: (A) (poli)kliniek forensische jeugdpsychiatrie en orthopsychiatrie, (B) (poli)kliniek adolescenten psychiatrie en (C) polikliniek kinder- en jeugd psychiatrie. Er worden 100 mannelijke cliënten tussen de 12 en 24 jaar geincludeerd voor de experimentele conditie en 50 mannelijke clienten voor de controle conditie (totale N=150). De etnische achtergrond van de jongeren is voor het onderzoek niet van belang omdat de verstoring van de hersenen cultuurvrij is. Exclusiecriteria: Jongeren worden uitgesloten voor dit onderzoek wanneer zij (1) negatieve score hebben op de screeningslijst voor AD(H)D, (2) een instabiel EEG patroon hebben, (3) een WAIS of WISC intelligentiequotiënt <80 hebben en (4) aan medische condities lijden/hebben geleden die aandachtstekort of hyperactiviteit veroorzaken (bijvoorbeeld: bloedarmoede, organisch hersenletsel of lage bloedsuiker spiegels). Het doel van neurofeedback is de onderliggende problemen van AD(H)D-klachten aan te pakken bij jongeren met AD(H)D-klachten en comorbide stoornissen. We verwachten dat door neurofeedback de hersenen ná neurofeedback beter in staat zijn informatie te verwerken dan vóór neurofeedback; dit wordt aangetoond met Event Related Potentials die tijdens het EEG-onderzoek bepaald worden. Door de verbetering in de informatieverwerking verwachten we dat de volgehouden en selectieve aandacht en het concentratievermogen toeneemt en dat het executief functioneren verbeterd. Hiervoor worden de (neuro)psychologische testen als uitkomstmaat gebruikt. Wanneer de onderliggende problematiek van AD(H)D-klachten doeltreffend aangepakt is met de neurofeedback verwachten we dat de gedragssymptomen samenhangend met AD(H)D-klachten afnemen. De gedragsveranderingen worden aangetoond met gedragsvragenlijsten en een interview.