Jaarlijks krijgen ruim 70.000 Nederlandse kinderen te maken met de scheiding van hun ouders. Onderzoek heeft laten zien dat deze ‘scheidingskinderen’ gemiddeld meer gedragsproblemen vertonen, minder welzijn ervaren en minder goed presteren op school. Het groepsprogramma ‘Dappere Dino’s’ biedt steun aan 6- tot 8-jarige scheidingskinderen met als doel dergelijke problemen te voorkomen of beperken.
Evaluaties van de eerste pilots lieten veelbelovende resultaten zien. Kinderen zagen de groep als een veilige plaats om hun gevoelens te bespreken. Ze maakten nieuwe vrienden en vonden nieuwe manieren om problemen op te lossen. Er werden toenames gemeten op positief functioneren, en afnames in sociaal emotionele problemen. TNO ontving voor het pilotonderzoek een ZonMw-Parel. Dappere Dino’s is erkend als theoretisch goed onderbouwd en onderdeel van de Gezonde School.
Dit project betrof toegepast effectonderzoek naar Dappere Dino’s, in het kader van het Nationaal Preventieprogramma. Naast de effectevaluatie vond een procesevaluatie plaats. In het onderzoek volgde TNO 108 kinderen die deelnamen aan Dappere Dino’s. Zij werden vergeleken met 37 kinderen die ook gescheiden ouders hebben, maar niet deelnamen aan Dappere Dino’s en 138 kinderen die opgroeien in intacte gezinnen. Er werd gebruikt gemaakt van vragenlijsten voorafgaand aan de interventie of deelname in het project, en nog eens 3 maanden later, na de interventie. Deze vragenlijsten werden ingevuld door vaders, moeders, leerkrachten en Dappere Dino’s trainers.
Na deelname aan de interventie bleken de kinderen die deelnamen aan Dappere Dino’s meer welbevinden te ervaren, vertoonden ze meer positief functioneren en hadden ze minder sociaal-emotionele problemen dan daarvoor. Leeftijdsgenoten die de training niet volgden, lieten dergelijke veranderingen niet zien. Daarbij waren ouders heel enthousiast over Dappere Dino’s als training voor hun kind. Ze waardeerden de veilige omgeving waar kinderen contact hebben met lotgenoten en het op speelse manier oefenen met vaardigheden.
Doel van het onderzoek was om in een quasi-experimentele onderzoeksopzet de preventieve Gezonde School-groepsinterventie Dappere Dino’s™ voor scheidingskinderen van 6 tot 8 jaar oud te evalueren qua effect en proces. De volgende vraagstellingen stonden centraal:
(Evaluatie effect:)
1) Leidt Dappere Dino’s tot een toename van positief functioneren in gezinsverband voor deelnemende 6-8 jarige scheidingskinderen in vergelijking met leeftijdsgenoten van gescheiden ouders die niet deelnemen aan de interventie?
2) Leidt Dappere Dino’s tot een afname van sociaal-emotionele problematiek voor deelnemende 6-8 jarige scheidingskinderen in vergelijking met leeftijdsgenoten van gescheiden ouders die niet deelnemen aan de interventie?
(Evaluatie proces:)
3) Hoe beoordelen ouders van deelnemende kinderen Dappere Dino’s?
4) Hoe beoordelen de gecertificeerde trainers hun begeleiding middels Dappere Dino’s?
5) Welke randvoorwaarden voor implementatie uiten intermediaire (trainers, leerkrachten) en eindgebruikers (ouders) op basis van hun ervaringen met Dappere Dino’s?
De analyses wezen uit dat kinderen na deelname aan Dappere Dino's inderdaad een toename van positief functioneren laten zien (gerapporteerd door ouders en trainers). Waar kinderen voorafgaand aan de training ongeveer een 6,5 kregen als cijfer voor hun welzijn, is dit na de training gestegen tot 7,5. Deelnemende kinderen tonen bovendien na deelname aan Dappere Dino's minder sociaal-emotionele problematiek dan ervoor. Dergelijke veranderingen werden niet gevonden bij leeftijdsgenoten die niet deelnamen aan de interventie.
Ouders en trainers waren erg enthousiast over de interventie. De door de ouders het meest gewaardeerde kenmerken van de interventie waren: het lotgenotencontact, de veilige omgeving, het oefenen aan probleemoplossende vaardigheden, de betrokkenheid van de trainers, de speelse methode en de aandacht voor gevoelens en veranderingen van de kinderen. Bovendien zagen de meeste ouders positieve veranderingen in gedrag en gevoelens van hun kinderen na de interventie. Bijvoorbeeld: "Ze lijkt beter te begrijpen dat de situatie van gescheiden ouders op geen enkele manier haar schuld kan zijn en dat ze daardoor haar gevoelens voor vader vooral ook veel meer mag uiten, ook naar moeder. Ze lijkt dus minder loyaliteitsproblemen te hebben." Of: "De gevoelens van boosheid verdwenen als snel bij mijn dochter, dit stelde ons in staat om er samen over te praten. Hier sloot zij zich voor de cursus geheel voor af." Of: "Hij blijkt gelukkiger te zijn en minder gefrustreerd door de situatie rondom zijn ouders. Hij is meer enthousiast over dagelijkse activiteiten en blijft open voor het bespreken van gevoelens en het herkennen en oplossen van problemen.
Wat betreft toekomstige implementatie uiten sommige ouders de wens voor meer individuele feedback over hun kind, dan wel extra ondersteuning van ouders in hun ouderschap na scheiding. Mogelijk is de nieuw ontwikkelde interventie ScheidingsATLAS (ZonMw project 729310002) een oplossing in deze richting. In het ZonMw project naar ScheidingsATLAS krijgen ook ouders van kinderen in Stoere schildpadden en Dappere dino’s groepen de betreffende interventie aangeboden als alternatief voor hun facultatieve ouderavond dat onderdeel is van de kindinterventie. ScheidingsATLAS bestaat uit twee groepsbijeenkomsten van 3 uur. De inhoud omvat hetzelfde gedachtegoed als Dappere Dino’s en gestoeld op een Amerikaanse interventie die mede ontwikkeld werd door de ontwikkelaar van het Children of Divorce Intervention Program dat model stond voor de Dappere Dino’s interventie. Medio 2019 weten we meer over de effecten van ScheidingsATLAS en de mogelijke aansluiting bij de Dappere Dino’s.
Jaarlijks krijgen 70.000 Nederlandse kinderen te maken met de scheiding van hun ouders. Die gebeurtenis markeert het begin van een reeks veranderingen in hun leven. Onderzoek toont dat deze ‘scheidingskinderen’ gemiddeld minder presteren op school, meer gedragsproblemen vertonen en lager scoren op sociaal-emotioneel vlak. Toch is wetenschappelijk onderbouwd preventief ondersteuningsaanbod voor deze doelgroep in Nederland slechts beperkt beschikbaar.
DAPPERE DINO’S
TNO ontwikkelde samen met praktijkpartners het groepsprogramma ‘Dappere Dino’s’ voor preventieve steun aan zes- tot en met achtjarige kinderen van gescheiden ouders. Eerste pilotevaluaties naar Dappere Dino’s lieten veelbelovende resultaten zien (bv. Klein Velderman & Pannebakker, 2014). De kinderen vonden de interventie leuk en zagen de groep als een veilige plaats om hun gevoelens te bespreken. Ze maakten nieuwe vrienden en vonden nieuwe manieren om problemen op te lossen. Er zijn toenames gemeten op positief functioneren van de kinderen, en afnames in sociaal emotionele problemen.
TNO ontving voor het haalbaarheidsonderzoek naar Dappere Dino’s van ZonMw in 2013 een Parel onderscheiding. Dappere Dino’s is erkend als theoretisch goed onderbouwd door de Databank Effectieve Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugdinstituut en als interventie opgenomen in de Interventiedatabase van de Gezonde School.
DIT ONDERZOEK
Dit project betreft toegepast effectonderzoek naar Dappere Dino’s, in het kader van het Nationaal Preventieprogramma. Doel van het onderzoek is om in een quasi-experimentele onderzoeksopzet Dappere Dino’s te evalueren. Er is sprake van een passende controlegroep, aantallen op basis van een poweranalyse, en gebruik van uitgebreide vragenlijsten bij meerdere informanten.
Naast de effectevaluatie vindt een procesevaluatie plaats via vragenlijsten en focusgroepen bij de ouders van de deelnemende kinderen en de Dappere Dino’s trainers die de interventie uitvoeren. Daarbij wordt stilgestaan bij randvoorwaarden voor toekomstige implementatie.
In het project staan de volgende vraagstellingen centraal:
(Evaluatie effect:)
1) Leidt Dappere Dino’s tot een toename van positief functioneren in gezinsverband voor deelnemende 6-8 jarige scheidingskinderen in vergelijking met leeftijdsgenoten van gescheiden ouders die niet deelnemen aan de interventie?
2) Leidt Dappere Dino’s tot een afname van sociaal-emotionele problematiek voor deelnemende 6-8 jarige scheidingskinderen in vergelijking met leeftijdsgenoten van gescheiden ouders die niet deelnemen aan de interventie?
(Evaluatie proces:)
3) Hoe beoordelen ouders van deelnemende kinderen Dappere Dino’s?
4) Hoe beoordelen de gecertificeerde trainers hun begeleiding middels Dappere Dino’s?
5) Welke randvoorwaarden voor implementatie uiten intermediaire (trainers, leerkrachten) en eindgebruikers (ouders) op basis van hun ervaringen met Dappere Dino’s?
Het project ging van start op 31 december 2014 en ving aan met een kick-off bijeenkomst voor de gehele projectgroep (onderzoekers, coördinatoren van uitvoerende organisaties) en de leden van de klankbordgroep. Tevens kregen Dappere Dino’s trainers een instructie en werden (digitale) vragenlijsten ontwikkeld.
Juni 2015 startte de eerste Dappere Dino’s groep in het kader van het onderzoek. Totaal werden er in 2015 vijf Dappere Dino’s groepen binnen dit onderzoek uitgevoerd (n = 33 kinderen) en zullen er in 2016 nog tenminste vijf volgen. Het totaal beoogd aantal deelnemers in de interventiegroep is tenminste 52.
Gedurende het onderzoek vullen ouders, trainers en leerkrachten van de kinderen vragenlijsten in. Er zullen afsluitend focusgroepinterviews plaatsvinden met trainers en ouders van deelnemende kinderen met betrekking tot het interventieproces en randvoorwaarden voor verdere implementatie.
Parallel worden controlekinderen geworven. Het beoogd aantal kinderen in de controlegroep is 75.
In Nederland zijn jaarlijks naar schatting 70.000 thuiswonende kinderen bij de (echt)scheiding van hun ouders betrokken (Spruijt & Kormos, 2014). Onderzoek toont dat deze ‘scheidingskinderen’ gemiddeld minder presteren op school, meer gedragsproblemen vertonen en lager scoren op sociaal-emotioneel vlak (bv. Amato & James, 2010). Toch is wetenschappelijk onderbouwd preventief ondersteuningsaanbod voor deze doelgroep in Nederland slechts beperkt beschikbaar. Mede op die grond stelden Schoolmaatschappelijk Werk van Stichting Jeugdformaat en TNO Earth Life and Social Sciences in hun pledge voor Alles is Gezondheid, preventieve ondersteuning van jeugdigen en gezinnen in echtscheidingssituaties centraal. Eén van de doelen van de pledge is het verder wetenschappelijk onderbouwen van interventies ter ondersteuning van kinderen en gezinnen in scheidingssituaties.
DAPPERE DINO’S
TNO ontwikkelde samen met praktijkpartners het groepsprogramma ‘Dappere Dino’s’ voor preventieve steun aan zes- tot achtjarige scheidingskinderen. Eerste pilotevaluaties naar Dappere Dino’s lieten veelbelovende resultaten zien (bv. Klein Velderman & Pannebakker, 2014). De kinderen vonden de interventie leuk en zagen de groep als een veilige plaats om hun gevoelens te bespreken. Ze maakten nieuwe vrienden en vonden nieuwe manieren om problemen op te lossen. Er zijn toenames gemeten op positief functioneren van de kinderen, en afnames in sociaal emotionele problemen.
TNO ontving voor het haalbaarheidsonderzoek naar Dappere Dino’s van ZonMw in 2013 een Parel onderscheiding. Dappere Dino’s is erkend als theoretisch goed onderbouwd door de Databank Effectieve Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugdinstituut en als interventie opgenomen in de Interventiedatabase van de Gezonde School.
HET ONDERZOEK IN DEZE AANVRAAG
Thans worden trainers en ouders van kinderen die deelnemen aan Dappere Dino’s standaard uitgenodigd om vragenlijsten in te vullen ten behoeve van het verder monitoren van de interventie. Het hier aangevraagde project is aanvullend op deze standaard monitoring en het eerdere pilotonderzoek. Doel van het onderzoek is om in een quasi-experimentele onderzoeksopzet Dappere Dino’s te evalueren. Het betreft toegepast effectonderzoek naar de interventie Dappere Dino’s, uitgevoerd in het kader van het NPP en de pledge. Er is sprake van een passende controlegroep, aantallen op basis van een poweranalyse (52 interventie- en 52 controlekinderen), en gebruik van uitgebreidere vragenlijsten, bij meerdere informanten. Het hier voorgestelde onderzoek kan ertoe bijdragen dat de interventie op een hoger niveau erkend wordt in de interventiedatabanken. De erkenning bevordert overdracht van de interventie naar andere werkgebieden en partijen.
Naast de effectevaluatie vindt een procesevaluatie plaats via vragenlijsten en focusgroepen bij de ouders van de deelnemende kinderen en de Dappere Dino’s trainers die de interventie uitvoeren. Daarbij wordt stilgestaan bij randvoorwaarden voor toekomstige implementatie.
De opbrengsten van dit project dragen bij aan kennis op het gebied van twee NPP domeinen: opvoeding en onderwijs en preventie in de zorg. Na dit onderzoek is er inzicht in de mate waarin met de preventieve Gezonde School-groepsinterventie Dappere Dino’s de gezondheid van jonge kinderen in scheidingssituaties verbeterd kan worden.