Mobiele menu

Kennisagenda Schadelijk Alcoholgebruik: update kennissynthese en Roadmap STAD 2.0

Projectomschrijving

In 2010 hebben het IVO en het Trimbos-instituut in opdracht van ZonMw een kennissynthese uitgevoerd waarbij wetenschappelijke kennis is verzameld over schadelijk alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en volwassenen. De onderhavige studie geeft een update van de wetenschappelijke kennis van de afgelopen vijf jaar over de preventie van schadelijk alcoholgebruik en een overzicht van interventies die hiervoor ingezet kunnen worden in de schoolsetting, de zorg, de wijk en voor ouderen. Daarnaast beschrijft deze studie een Roadmap voor de implementatie van de in Zweden ontwikkelde STAD-aanpak. STAD is een kosteneffectieve community-aanpak om alcoholgerelateerde problemen, zoals dronkenschap en geweld in het uitgaansleven tegen te gaan en waarvoor onder Nederlandse gemeenten veel belangstelling bestaat.

Gebruikte methoden

In deze studie hebben we de volgende methoden gebruikt:

  1. Bestudering van de internationale literatuur van de afgelopen 5 jaar over schadelijke alcoholgebruik waarbij we vooral gebruik hebben gemaakt van meta-analyses en reviewstudies;
  2. Bestudering van Nederlands promotieonderzoek dat betrekking heeft op schadelijk alcoholgebruik;
  3. Bestudering van interventies uit de CGL database en de Databank effectieve jeugdinterventies
  4. Consultatie van beleidsmakers en experts op het gebied van alcoholpreventie om de voorlopige conclusies te bespreken.

Voor de ontwikkeling van de Roadmap STAD-Nederland hebben we intensief samengewerkt met het STAD-bureau uit Stockholm en hebben we gebruik gemaakt van studies die zijn gedaan naar de
implementatie van STAD in Noorwegen en Finland.

Conclusie

De conclusie die volgt uit de kennisupdate is dat we veel weten over de effectiviteit van interventies en dat de focus van verder onderzoek het beste zou kunnen liggen bij het maken van keuzes voor interventies in de verschillende settings en deze uit te werken in een multi-componentenaanpak. Daarnaast bevelen we aan om veel gebruikte interventies in Nederland die ingezet kunnen worden in een setting naar een hoger niveau van bewijslast te ontwikkelen.

Voor de uitgaanssetting (STAD) is in deze studie al een goede en duidelijk multicomponentenaanpak beschreven. Meer onderzoek is nodig naar het verhogen van de urgentie bij lokale stakeholders voor preventie in het uitgaanscircuit, hoe de betrokkenheid van de horeca vergroot kan worden, hoe de rol van de toezichthouders uitgewerkt moet worden en aan welke criteria een nieuwe RBS-training (Responsible Beverage Service = schenktrainingen) moet voldoen.

Download het rapport

Producten

Titel: Preventie van schadelijk alcoholgebruik.
Auteur: Lex Lemmers, Joost Mulder, Simone Onrust, S. Jacqueline Verdurmen & Ninette van Hasselt.

Verslagen


Samenvatting van de aanvraag

De preventie van schadelijk alcoholgebruik is één van de onderwerpen die prioriteit heeft binnen het Nationaal Preventie Programma (NPP) 'Alles is gezondheid'. ZonMW levert via het vijfde Programma Preventie kennis om de preventiepraktijk te verbeteren en om het NPP te ondersteunen. Om prioriteiten voor de kennisagenda schadelijk alcoholgebruik te kunnen vaststellen heeft ZonMw het Trimbos-instituut gevraagd om de kennissynthese over schadelijk alcoholgebruik uit 2010 te updaten en om een roadmap te ontwikkelen om de Zweedse STAD-aanpak te vertalen naar Nederland. De volgende onderzoeksvragen staan centraal in deze studie: (1) Wat zijn de belangrijkste wetenschappelijke ontwikkelingen (vanaf 2010) met betrekking tot de preventie van schadelijk alcoholgebruik, uitgesplitst naar de verschillende domeinen: school, wijk, werk, zorg en vroege opsporing? (2) Hoe kan de Zweedse STAD-aanpak, met behoud van de effectieve elementen, het beste worden aangepast zodat hij aansluit op de Nederlandse preventiepraktijk en de Nederlandse cultuur? (3) Wat zijn de belangrijkste kennislacunes met betrekking tot de preventie van schadelijk alcoholgebruik? Plan van aanpak Om de eerste onderzoeksvraag te beantwoorden voeren we literatuuronderzoek uit aangevuld met consulatie van experts uit Nederland en het buitenland. Als eerste zullen we het Nederlandse alcoholpreventie-onderzoek van de afgelopen 5 jaar verzamelen en beknopt beschrijven. Uit de CGL interventie databank worden de beschreven effectieve interventies voor schadelijk alcoholgebruik geselecteerd en beschreven. Daarnaast verzamelen en beschrijven we beknopt het promotie onderzoek dat in Nederland is uitgevoerd op het thema schadelijk alcoholgebruik van de afgelopen 5 jaar. In de internationale literatuur verzamelen we meta-analyses en reviews over preventie van schadelijk alcoholgebruik die de afgelopen 5 jaar zijn verschenen en verwerken de conclusies in de update. Daarnaast maken we gebruik van de resultaten een meta-analyse die het Trimbos-instituut heeft uitgevoerd naar de effectiviteit van alcoholpreventie gericht op jongeren. Om een zo compleet mogelijk beeld van de ontwikkelingen te krijgen zullen we aanvullende informatie over effectieve alcoholpreventie verzamelen bij experts van NIAAA uit de Verenigde Staten en Eurocare. Beide organisaties hebben een uitgebreide database van effectieve interventies met betrekking tot schadelijk alcoholgebruik. De tweede onderzoekvraag wordt uitgewerkt in samenwerking met het STAD-team uit Stockholm en vertegenwoordigers van een aantal Nederlandse gemeenten die verantwoordelijk zijn voor lokaal alcoholpreventiebeleid. Gestart wordt met een bijeenkomst in Stockholm met het STAD-team en in Nederland met vertegenwoordigers van Nederlandse gemeenten. Op basis van de twee bijeenkomsten, de aanwezige interventiebeschrijving, de uitgevoerde onderzoeken naar de effectiviteit en de kosten-effectiviteit en de startbijeenkomst in Stockholm zal het Trimbos-instituut de volgende punten uitwerken: • Beschrijving van de wetenschappelijke onderbouwing van STAD, beschrijving van de effectieve elementen en de bijdragen die van stakeholders wordt verwacht. • Culturele vergelijking van alcoholgerelateerde schade, de determinanten die een bijdrage leveren aan schadelijk alcoholgebruik, alcoholbeleid en publieke opinie ten aanzien van alcohol. • Beschrijving van de randvoorwaarden en procesfactoren die nodig zijn voor optimale implementatie. • Verkennen welke effectieve elementen van Nederlands alcoholbeleid toegevoegd kunnen worden aan de STAD-aanpak, zoals het betrekken van ouders, toepassen op festivals en via een ‘nudging’ strategie de beschikbaarheid van alcoholvrije dranken vergroten. Op basis van bovenstaande verkenning wordt een conceptversie van de interventie-beschrijving STAD 2.0 uitgewerkt en een voorstel voor de implementatie in Nederland. Op basis van het literatuuronderzoek en de beschrijving van de STAD 2.0-aanpak zal het Trimbos-instituut de kennishiaten vaststellen en aanbevelingen formuleren voor de kennisagenda. Deliverables Rond medio september 2015 zal gestart worden met de literatuurstudie en de resultaten zullen medio december 2015 in concept aan ZonMw worden gepresenteerd. In oktober 2015 starten we in Stockholm met de ontwikkeling van de Roadmap STAD 2.0. De studie zal worden afgerond in maart 2016 met een rapportage van het literatuuronderzoek inclusief de aanbevelingen voor het vijfde Programma Preventie en de beschrijving van de STAD 2.0-aanpak voor Nederland. ZonMw heeft reeds opdracht gegeven voor een maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA) gericht op beleidsmaatregelen om alcoholgebruik en –misbruik te verminderen, die door een landelijk consortium wordt uitgevoerd. De onderhavige studie wordt afgestemd met de MKBA en indien gewenst wordt in 2016 een invitational conference georganiseerd waar de resultaten van beide studies besproken worden met een groep van beleidsmakers en onderzoekers.

Kenmerken

Projectnummer:
531007001
Looptijd: 100%
Looptijd: 100 %
2015
2016
Onderdeel van programma:
Gerelateerde subsidieronde:
Projectleider en penvoerder:
Dr. A.C.J. Lemmers
Verantwoordelijke organisatie:
Trimbos-instituut