Arbeid en gezond zwanger - maak er werk van!

Arbeidsgerelateerde risico's (blootstelling aan gevaarlijke stoffen, belastend werk, ploegendienst) kunnen een nadelig effect hebben op de zwangerschap, zowel voor moeder (hypertensie) als kind (vroeggeboorte, dysmaturiteit). Specifieke blootstelling aan toxische of teratogene stoffen kan ook leiden tot miskraam en aangeboren afwijkingen. Afgezien van meer maternale ziekte, leidt overbelasting van de moeder tot meer verzuim voor de bevalling en latere werkhervatting na zwangerschapsverlof. In Nederland bestaat weinig aandacht voor arbeidsrisico's en zwangerschap. Dat geldt in de preconceptiefase en tijdens de zwangerschap. Voorzichtige schattingen van gevolgen leiden tot een grote omvang van voorkoombare maternale en perinatale morbiditeit omdat minimaal 70% van de zwangeren werkt. Experts en betrokkenen menen dat onduidelijkheid in de organisatie en onvoldoende deskundigheid in de zorgketen de belangrijkste oorzaken zijn voor de situatie. Wij stelden zelf vast dat dit gebrek aan aandacht moet worden geplaatst binnen de moeilijke positie in de geboortezorg van ALLE zogenaamde niet-medische factoren, die de zwangerschapsuitkomsten benadelen. Daarnaast is een integrale benadering van risico's in de zwangerschapszorg nodig. De grote perinatale ongelijkheden, en een deel van het gemiddeld hoge niveau van perinatale sterfte in Nederland vinden hier hun oorsprong, reden waarom lokaal (Klaar voor een Kind), regionaal (Consortium gericht op Kwetsbare Zwangeren) en landelijk (Healthy Pregnancy for All) innovatieve programma's zijn ontwikkeld. De kern van deze programma's wordt gevormd door systematische integrale antenatale risicoscreening (deels met de e-tool R4U) en de ontwikkeling van zorgpaden voor afzonderlijke of gecombineerde risico's. Hierbij is er gelijke aandacht voor medische en niet-medische risico's. Die zorgpaden worden vervolgens lokaal (in ieder VSV) gepreciseerd door de verloskundige sector, evenals andere actoren rond de vervolgzorg. Deze programma's vereisen intensief overleg en afstemming tussen verloskundige actoren onderling (wie doet wat, gecombineerde zorg) maar ook met psychiaters, maatschappelijk werk, rookpreventie-zorg, Arbozorg etc. Het benodigde veranderingsproces van de workflow wordt ondersteund. Inmiddels wordt R4U geleidelijk landelijk geïmplementeerd; op dit moment vindt inbouw in de routine verloskundige dossier software (Orfeus) plaats. Het project Arbeid en Gezond Zwanger - maak er Werk van! haakt direct aan bij deze inmiddels landelijke ontwikkeling van systematische, lijnoverstijgende risicoscreening tijdens de intake. Het is een uitgebreid beproefd concept om niet-medische factoren deel uit te laten maken van routine zorg, wat o.i. daarom goede kans biedt op landelijke implementatie van (ook) aandacht voor arbeidsfactoren. Als zodanig is het ook geschikt voor zorg later in de zwangerschap of post partum. Het project heeft 2 fasen. FASE 1 (JAAR 1): uitwerken e-tools en procedures (met name interdisciplinaire zorgpaden) inclusief IT-borging; ontwikkelen kennis en vaardigheden trainingsmodule; ontwikkelen communicatiemateriaal voor praktijken en professionele organisaties (verloskundig, Arbo) en lekenpers, evenals een communicatiestrategie; ontwikkelen implementatie protocol voor het maken van lokale Arbo-afspraken op basis van het zorgpad. Speciale aandacht voor de aanpak van ZZP-ers en informeel werkenden, die geen beroep kunnen of willen doen op rechten of regelingen. Fase 1 heeft als 2 belangrijkste componenten: 1) Uitbreiding van de reeds aanwezige antenatale screening op arbeidsfactoren via de R4U checklist (e-tool) met de risico's genoemd in de NVAB richtlijn 'Zwangerschap, postpartumperiode en werk' (2012). Daarvoor worden de vragen gebruikt zoals gesteld in Zwangerwijzer voor vrouwen die zwanger willen worden (preconceptie, self-report, www.zwangerwijzer.nl), een e-tool die we al eerder uitbreidden wat betreft enkele arbeidsfactoren. Zorgpaden worden gedefinieerd met experts, zorgactoren en werkneemsters/werkgevers, waarbij met name gecombineerde risico's en (om andere redenen) ZZP-situaties aandacht vragen; 2) Overleg met betrokkenen voor een drietrapsmodel van Arbo-expertise in de routine verloskundige zorg. FASE 2: Proefimplementatie van uitgebreide antenatale screening op arbeidsfactoren: In minimaal 3 verschillende verloskundige contexten (1 verloskundige praktijk, 1 maatschap gynaecologie en 1 VSV) wordt de aanwezige screening uitgebreid met arbeidsfactoren; daarbij zit tenminste 1 locatie die al met R4U werkt. Hierbij wordt een drietrapsmodel ontwikkeld dat uitgaat van screening door verloskundige zorgverlener (stap 1), evt overleg met een arbo-expert in het VSV (stap 2) en bij complexe problematiek consult arbodeskundige (stap 3). Bij de evaluatie wordt methodisch volgens het zgn SITU-model gewerkt. Er zijn specifieke doelstellingen geformuleerd in termen van meetbare proces- en uitkomstmaten.