Lerende gemeenschap met en voor gezinnen van ouders met LVB: tijdig bereiken, signaleren van en anticiperen op opvoedproblematiek, versterken van de samenwerking met het (in)formele netwerk en veerkracht

Voor veel ouders met LVB is opvoeden van kinderen een grote uitdaging door problemen in het adaptief functioneren en bijkomende problematiek (LKC LVB, 2017). Deze multi-problematiek verhoogt stress en kan leiden tot inadequate opvoedvaardigheden en negatief gezinsfunctioneren. Dat resulteert in negatieve ervaringen voor de kinderen (ACEs), die vervolgens ernstige problemen veroorzaken in hun psychosociale ontwikkeling. Als problemen eenmaal geëscaleerd zijn, heeft dit grote gevolgen voor de gezinnen en de maatschappij, met geschatte kosten voor (mentale) (jeugd) gezondheidszorg op meer dan 100.000 euro per kind (Romeo et al., 2016). In Nederland zijn gezinnen (van ouders) met LVB oververtegenwoordigd in de jeugdzorg: bijna 15% van het totaal aantal jeugdigen met een ondertoezichtstelling en zelfs 25% van de totale uit huisplaatsingen in Nederland betreft gezinnen (van ouders) met LVB (CBS, 2019).

Helaas worden deze opvoedproblemen veelal niet preventief aangepakt, maar pas geadresseerd na escalatie. Het Nederlandse zorgaanbod voor deze kwetsbare gezinnen schiet hierin tekort (o.a. Jansma, & Sondeijker, 2019). Vaak is er sprake van een opeenstapeling van kortdurende en slecht samenhangende interventies, gericht op het stabiliseren van een crisis (Van der Meer et al., 2019), terwijl gezinnen van ouders met LVB juist langdurige en samenhangende ondersteuning nodig hebben (Holwerda et al., 2014).

De methodiek HouVast is ontwikkeld om te voorzien in deze lacune. HouVast is een preventieve methodiek ontwikkeld in en samen met de praktijk voor gezinnen van ouders met LVB waar opvoed- en opgroeiproblemen dreigen (Lever, 2015). In de praktijk blijkt echter dat een aantal zaken verbeterd kan worden. Ten eerste kunnen gezinnen van ouders met LVB moeilijk bereikt worden. Het is van belang dat deze gezinnen in een vroeg stadium in beeld komen en worden bereikt, voordat er grote problemen ontstaan. Ten tweede wordt door professionals niet tijdig gesignaleerd dat ouders met LVB hulp bij de opvoeding nodig hebben en dat er opvoedproblemen of een crisis dreigen. Het is van belang dat professionals samen met de ouders met LVB en hun informele netwerk de triggers leren signaleren voor een instabiele situatie en een plan maken om escalatie en grote problemen te voorkomen. Ten derde weten professionals niet goed hoe de beschermende factoren ‘samenwerking tussen gezin en (in)formele netwerk’ en ‘veerkracht’ in gezinnen van ouders met LVB kunnen versterken.

Binnen de context van HouVast willen we op zoek naar wat werkt in 1) het bereiken van gezinnen van ouders met LVB voordat er grote problemen zijn, 2) signaleren van en samen anticiperen op mogelijke opvoedproblemen in de toekomst voordat er grote problemen zijn, en 3) versterken van de beschermende factoren ‘samenwerking tussen gezin, professionals en het informele netwerk’, en ‘veerkracht’ om de psychosociale ontwikkeling van kinderen en het welzijn van gezinnen te bevorderen. De doelen van het onderzoek zijn 1) kennis vergroten over de 3 thema’s bereiken, signaleren en samen anticiperen, en versterken, 2) deze kennis toepassen en vertalen in drie tools (toeleidingsinstrument, gesprekstool, training), en 3) evaluatie van wat werkt en wat niet in het gebruik van de tools.

In dit project wordt daartoe een ontwerpgericht onderzoek uitgevoerd in de praktijk, samen met ouders, professionals uit diverse domeinen, het informele netwerk, en een expertgroep. In focusgroepen met ouders, professionals en informele netwerk wordt kennis verkregen en worden de tools ontwikkeld. Tools worden door professionals toegepast en geëvalueerd in de praktijk. Ouders met LVB worden betrokken in diverse fasen van het onderzoek, en nemen plaats in de expertgroep voor advisering bij voorbereiding van de studies, interpretatie van de resultaten, ontwikkeling en evaluatie van de tools. Het project sluit zoveel mogelijk aan bij de leefcontext en mogelijkheden van de gezinnen door gedurende het project te overleggen met deelnemende ouders over een haalbare wijze van dataverzameling.

Het project adresseert de prioriteiten van het ZonMw onderzoeksprogramma ‘Wat werkt voor de jeugd’ en de behoeften, genoemd in de recente kennissynthese van het Verweij Jonker instituut (Jansma & Sondeijker, 2019) door:

•Onderzoek naar wat werkt in het bereiken van kwetsbare gezinnen van ouders met LVB voordat er grote problemen zijn, signaleren van en samen anticiperen op opvoedproblematiek en ondersteunen

•Ontwikkelonderzoek met behulp van een bestaande methodiek voor ouders met LVB

•Aansluiten bij behoeften van ouders met LVB, en nauwe samenwerking met ouders als ervaringsdeskundigen en hun sociale (informele) netwerk

•Verbinding te maken tussen diverse professionals uit een brede pedagogische setting (sociaal en jeugd domein)

•Kennis te vergroten en toe te passen in tools en die evalueren in de praktijk van de lokale context

•Good practices op te leveren die breed gedeeld en geïmplementeerd kunnen worden