Integraal werken met de 'Jeugdspecialist in de Buurt'
Projectomschrijving
Kinderen met problemen bij het opgroeien en/of ouders met problemen bij het opvoeden moeten in hun eigen omgeving hulp krijgen, in eerste instantie van een wijkteam. Als de problemen ernstig zijn of specifieke deskundigheid vragen, is specialistische hulp nodig. Ouders en jongeren willen niet dat ze hiervoor worden 'doorverwezen' naar locaties ver weg, maar dat de specialistische hulp 'erbij gehaald' wordt door de hulpverlener van het wijkteam.
Zes jeugdhulpaanbieders in Amsterdam-Noord gaan in het team 'De Jeugdspecialist in de Buurt' hiervoor een nieuwe werkwijze organiseren.
In het ZonMw-onderzoek wordt nagegaan hoe de specialisten die hulp aan gezinnen het beste kunnen geven door samen lerend te ontwikkelen aan de hand van ervaringen van cliënten en samenwerkingspartners, en resultaten van de hulp. De geleerde lessen worden in een e-learning module aan toekomstige jeugdprofessionals overgebracht en uitgewisseld met andere regio's onder leiding van het Nederlands Jeugdinstituut.
Verslagen
Eindverslag
Kinderen met problemen bij het opgroeien en/of ouders met problemen bij het opvoeden moeten in hun eigen omgeving hulp krijgen. In eerste instantie van een wijkteam, maar als de problemen ernstig zijn of specifieke deskundigheid vragen, is specialistische hulp nodig. In dit onderzoek is de werkwijze van het ‘Jeugdspecialist in de Buurt’-team in Amsterdam-Noord onderzocht. Het team bestaat uit specialisten met diverse expertises voor gezinnen met complexe problemen, verbonden aan specialistische jeugdhulporganisaties, die door het wijkteam 'erbij worden gehaald'.
Een van de doelen van het team was om het aantal verwijzingen naar specialistische jeugdhulp te verminderen. Dit doel is niet bereikt; het aantal gezinnen met specialistische jeugdhulp nam in de projectperiode (2020-2022) alleen maar toe. Daarvoor zijn waarschijnlijk twee redenen. Ten eerste bleek de positie van het team in het stadsdeel Noord minder centraal dan aanvankelijk gedacht; slechts 10% van het aantal gezinnen en jongeren dat specialistische hulp ontving kwam bij dit team, de andere 90% werd rechtstreeks bij de moederinstellingen aangemeld. Het team had dus maar beperkte invloed. Ten tweede was in de projectperiode de Covid-epidemie waarin, volgens diverse onderzoeken, de problemen van jongeren en gezinnen toenamen waardoor de behoefte aan specialistische hulp groter werd.
Ondanks dat dit doel niet kon worden bereikt, is veel geleerd over samenwerking tussen wijkteams, jeugdbescherming en specialistische jeugdhulp in de buurt, waarbij dit op langere termijn wellicht toch kan leiden tot vermindering van verwijzingen naar specialistische jeugdhulp. Bij het merendeel van de aanvragen van hulpverleners van het wijkteam bleek meedenken en/of meegaan naar het gezin voldoende. Ook werd een hulpverlener van het wijkteam wel gecoacht, een gelijkwaardige uitwisseling waarbij zowel de hulpverlener van het wijkteam als de specialist leerde. Met deze manier van werken (zonder verwijzing), kan er snel worden gehandeld, en escalaties in de gezinnen en verwijzingen naar specialistische jeugdhulp worden voorkomen. Bij 44% van de aanvragen leidde de consultaanvraag tot een gezamenlijk zorgtraject van de hulpverlener van het wijkteam met een of meer specialisten.
Gezinnen ervaarden teamwork van de hulpverleners die hen gelijktijdig hielpen en vonden het prettig om niet (ver) te reizen. Voor goede samenwerking bleek van belang: gedeelde verantwoordelijkheid, gedeelde visie, missie en leidende principes in de hulpverlening, korte lijnen met de moederorganisatie, een lerende houding van de professionals, en een stabiele en heldere beleidscontext. Aandachtspunten waren: het inschakelen van het informele netwerk van gezinnen en de sociale basisvoorzieningen in de wijk, toevoegen van ervaringsdeskundigheid aan het team, de samenwerking met jeugdbescherming en huisartsen. De resultaten van het onderzoek zijn verwerkt in diverse factsheets en de e-learning ‘Integrale specialistische jeugdhulp in de buurt’ (https://sa1574428343.z6.web.core.windows.net/integrale-specialistische-…)
In april 2020 is het Jeugdspecialist in de Buurt (JiB) team in Amsterdam-Noord van start gegaan. In het JIB werken professionals met verschillende expertises van vijf jeugdhulporganisaties samen in één team. Door middel van consultatie en advies wordt al in een vroeg stadium een specialistische blik toegevoegd aan de hulp van het wijkteam. Het doel hiervan is om te voorkomen dat er hoogspecialistische jeugdhulp nodig is door eerder specialisten mee te laten denken, kijken en doen. In september 2020 is het onderzoek naar het JiB team gestart. In het onderzoek wordt deze nieuwe werkwijze met het motto ‘‘Geen kind voor hulp de wijk uit’’ geëvalueerd en doorontwikkeld. We gaan na of de doelen worden behaald en beschrijven hóe het gebeurt: wat werkt en wat niet? Een toeziend oog van een diverse klankbordgroep houdt ons tijdens het onderzoek scherp.
Samenvatting van de aanvraag
De toegang tot jeugdhulp wordt sinds 2015 gevormd door wijkteams, in Amsterdam Ouder-Kind-Teams (OKT) en SamenDoen-teams geheten. Ook is jeugdhulp beschikbaar na verwijzing van een gecertificeerde instelling (GI) of huisarts/medisch specialist. Het is niet voor alle jeugdigen en ouders eenvoudig om (specialistische) jeugdhulp te krijgen, blijkt uit de evaluatie van de Jeugdwet. Zes specialistische jeugdhulporganisaties in Amsterdam hebben daarom, in nauwe samenwerking met gemeente en verwijzers, een wijkgerichte werkwijze voor specialistische jeugdhulp ontwikkeld. Vanaf 2017 is met deze inzet van specialisten geëxperimenteerd en vanaf 2020 wordt de werkwijze structureel uitgevoerd, te beginnen in Amsterdam-Noord. De geleerde lessen in de experimenten worden hierbij benut.
Doelstelling van de specialistische wijkteams, Jeugdspecialist in de Buurt geheten, is dat jeugdigen thuis of in het eigen netwerk veilig opgroeien met - indien nodig - passende, samenhangende, integrale specialistische zorg nabij. Naast jeugdhulp maakt het team gebruik van andere voorzieningen in het sociale domein in de buurt. Het streven is om zoveel mogelijk kinderen binnen de wijk te helpen en daar waar dit passend is, specialistische jeugdhulp erbij te halen, bijvoorbeeld in de vorm van consultatie of tijdelijke inzet, zodat het gezin met de betrokkenen in eigen omgeving en basisvoorzieningen verder kan. In het aangevraagde onderzoek wordt de nieuwe werkwijze in Amsterdam-Noord geëvalueerd en doorontwikkeld. Het project start in september 2020 en de eindrapportage wordt in september 2022 opgeleverd. In deze periode worden vier deelonderzoeken uitgevoerd.
Deelonderzoek 1: Volgen van de resultaten voor jeugdigen en ouders.
Aan de hand van data van Onderzoek, Informatie en Statistiek OIS) en Integrale Monitor Jeugd van de gemeente Amsterdam, en het team Jeugdspecialist in de Buurt worden gebiedsfoto’s gemaakt waarmee jaarlijks de uitkomsten van het team en de samenwerking worden gevolgd. Er wordt onder meer gekeken naar het aantal kinderen, jongeren en ouders dat (1) specialistische jeugdhulp ontvangt, (2)in de wijk wordt geholpen, (3) thuis blijft wonen tijdens de hulp, en (4) tevreden is over de werkwijze en de resultaten van de hulp. Ook wordt gekeken of het lukt om (5) vaker steun van familie, vrienden, kennissen en/of lokale voorzieningen zoals sportverenigingen en welzijnsorganisatie te organiseren als daaraan behoefte is.
Deelonderzoek 2: Samen Lerend Ontwikkelen.
De gebiedsfoto’s, de aangeboden hulp, de samenwerking in het team en in de buurt worden jaarlijks besproken in een analyse van de sterke en zwakkere kanten van het team, de kansen en bedreigingen (SWOT-analyse). In deze bespreking gaat het team samen met enkele samenwerkingspartners na of zij de ontwikkeling van de cijfers begrijpen en hoe dit samenhangt met de aangeboden hulp en de ervaringen in de samenwerking.
Deelonderzoek 3: Evaluatie van de samenwerking.
In aanvulling op de jaarlijkse evaluatie van de samenwerking met het team en enkele verwijzers, worden in 2021 en 2022 zo’n 25 interviews gehouden met (1) jongeren en ouders, (2) met teamleden, (3) samenwerkingspartners zoals Ouder-Kind-Teams, Jeugdbescherming, Veilig Thuis, SamenDoen, scholen, huisartsen, schuldhulp, politie, jongerenwerk, sportverenigingen, et cetera, en (4) met bestuurders en enkele gemeenteambtenaren. Deze gesprekken gaan onder meer over het proces van het vinden van de hulp, verwachtingen van de hulp, ervaringen met de werkwijze, samenwerking tussen hulpverleners en met andere voorzieningen. Ook komen de randvoorwaarden voor het optimaal functioneren van zo’n specialistische wijkteam aan de orde, en wat men goed en minder goed vindt werken. In aanvulling op deze individuele interviews worden de ervaringen en uitkomsten besproken in het team, in de dialoogtafels met jongeren en ouders, en een bijeenkomst van de klankbordgroep en ‘groot bestuur’ van het onderzoek (zie ook PROJECTSTRUCTUUR).
Deelonderzoek 4: Benutting van de uitkomsten.
De ervaringen en lessen worden gedeeld met: (1) andere jeugdhulpinstellingen in de gemeente Amsterdam zodat ze benut kunnen worden voor verbetering van het wijkgericht werken in ook andere stadsdelen; (2) de hogescholen zodat ze - neergelegd in opleidingsmodules waaronder e-learning – kunnen bijdragen aan de (bij)scholing van jeugdprofessionals; (3) professionals in andere regio’s in Nederland zodat - onder leiding van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) – kan worden geleerd wat in alle regio’s werkt en wat regio-specifiek is. Op deze manier wordt ervoor gezorgd dat de opbrengsten niet beperkt blijven tot de buurt waarin het project wordt uitgevoerd.
Naast ZonMw-rapportages, levert het onderzoek factsheets op met resultaten in de vorm van infografics, onderwijsmateriaal, bijdragen aan landelijke uitwisselingsbijeenkomsten en een congres, en een artikel in een vaktijdschrift.