Psychosociale problemen komen veel voor bij de Nederlandse jeugd, naar schatting bij één op de zes kinderen of adolescenten. Preventie, signalering en behandeling, evenals de financiering hiervan, vallen per 2015 onder de verantwoordelijkheid van gemeenten.
Acht gemeenten in de regio Gooi en Vechtstreek hebben in het kader van de Jeugdwet een Consultatie en Adviesteam Jeugd GGZ opgericht, kortweg CenA team. Dit team bestaat uit twee jeugdartsen en een klinisch psycholoog Kind en Jeugd. Het CenA team ondersteunt huisartsen in de regio, gemeentelijke jeugdconsulenten en andere verwijzers bij vragen en verwijzingen op het gebied van psychische en psychosociale problemen.
In de jaren 2015 – 2017 heeft het CenA team zich ontwikkeld tot een expertteam en brengt drie werelden bij elkaar: de huisartsen, gemeentelijke uitvoeringsdiensten en de JGZ. Het is een verbinder in de regio geworden.
Het CenA team heeft verwijzers en ouders ondersteund voor meer dan 700 jeugdigen van 0 tot 18 jaar, iets meer kinderen tussen 0 en 12 jaar dan adolescenten vanaf 13 jaar en vermoedelijk iets meer jongens dan meisjes. De grootste groep van deze jeugdigen hadden vooral ‘andere’ psychische klachten dan de meest bekende, blijkbaar onbegrepen door de verwijzers. De groep met dit type klachten nam toe in de drie jaar. Andere klachten van jeugdigen waren prikkelbaar of boos gedrag, angst- en spanningsklachten, overactiviteit, somberheid en depressie.
De meest voorkomende aanmeldklachten bij het CenA team bleken ook de meest voorkomende geregistreerde psychische problemen in huisartsenpraktijken, zowel in de regio Gooi en Vechtstreek als in vergelijkbare regio’s in de rest van Nederland.
Het CenA team voorziet in een behoefte bij verwijzers in de regio. Ze bieden aan jeugdconsulenten en JGZ-professionals vooral consultatie en aan huisartsen vooral vraagverheldering voor ouders. Het team biedt zelf weinig behandeling of begeleiding, het verwijst jeugdigen naar een breed spectrum van zorg en ondersteuning. Eén op de zes jeugdigen wordt naar de specialistische ggz verwezen, anderen naar de basis ggz, de jeugdhulpverlening, maatschappelijk werk, welzijn, pedagogische hulp of nog anders. Verwijzingen van jeugdigen door het CenA team naar de specialistische ggz zijn over de drie jaar gelijk gebleven.
Huisartsenpraktijken in Gooi en Vechtstreek registreerden in 2017 iets meer jeugdigen met psychosociale problematiek dan elders in vergelijkbare regio’s, vooral met overactiviteit en met angst- en spanningsklachten. Er is in Gooi en Vechtstreek net als in vergelijkbare regio’s sprake van een lichte stijging van het aandeel jeugdigen met psychische problemen in 2017 ten opzichte van 2013.
Zowel verwijzers als ouders en jeugdigen zijn zeer tevreden over het CenA team, de kennis en expertise van de teamleden, de werkwijze en de manier waarop zij hun taken uitvoeren.
Verwijzers en ouders zeiden weinig vragen of twijfels te hebben over het omgaan met persoonsgegevens, privacy en gegevensbescherming in het contact met het CenA team. Onze juridische analyse heeft wel enkele privacy risico’s blootgelegd in de organisatie en werkwijze van het team. Deze hangen samen met de verscheidenheid in taken die het CenA team uitvoert en de onduidelijkheid over de verschillende (juridische) rollen en verantwoordelijkheden bij de uitvoering van deze taken.
Concluderend lijkt het CenA team een passende transformatie voor het tijdig signaleren en verwijzen van jeugdigen met psychische of psychosociale problemen, en het ondersteunen van een variëteit aan verwijzers in de regio. Om het team succesvol te kunnen voortzetten, hebben we aanbevelingen geformuleerd voor het CenA team en voor de regiogemeenten.
Het CenA team heeft zich in 2015, 2016 en 2017 voor meer dan 700 kinderen en adolescenten in de regio Gooi en Vechtstreek ingezet. Hun leeftijd was tussen de 0 en 20 jaar, gemiddelde leeftijd was ruim 10,5 jaar en het betrof iets meer jongens dan meisjes.
De meest voorkomende klacht betrof ‘andere zorgen / psychische klachten’, andere veel voorkomende klachten bij aanmelding waren prikkelbaar/boos gedrag; angst en spanning, overactiviteit en somberheid of depressie.
Bijna de helft van de aanmeldingen zijn gedaan door huisartsen, andere verwijzers waren gemeentelijke jeugdconsulenten, JGZ-professionals, POH GGZ, eerstelijns psychologen en leerplichtambtenaren. Huisartsen zetten het CenA team vooral in om vraagverheldering te bieden aan de jeugdigen of hun ouders. De andere verwijzers zetten het CenA team meer in voor consultatievragen.
De aanmeldingen bij het team vanuit huisartsen en gemeentelijke jeugdconsulenten lijken af te nemen over de drie jaar, die van praktijkondersteuners GGZ en vanuit de JGZ namen iets toe.
Na aanmelding heeft het CenA team voornamelijk adviezen gegeven aan de verwijzers, in mindere mate de jeugdige of ouders zelf gesproken om hun vraag te verhelderen en nauwelijks zelf behandeling of begeleiding gegeven.
De verwijzingen naar de basis GGZ, jeugdhulpverlening en het voorveld zijn toegenomen. De verwijzingen van jeugdigen door het CenA team naar de specialistische ggz zijn over de drie jaar gelijk gebleven.
Het CenA team bedient als onafhankelijk expertteam dus een diversiteit aan verwijzers met verschillende behoeften aan consultatie en advies over en voor jeugdigen, waarbij voor ongeveer één op de zes jeugdigen specialistische ggz nodig lijkt.
Jeugdigen die zijn aangemeld bij het CenA team lijken eerder al een risico op psychische problemen te rapporteren bij reguliere contactmomenten in de JGZ in de vorm van verhoogde SDQ-scores.
Huisartsenpraktijken in Gooi en Vechtstreek registreerden in 2017 iets meer jeugdigen met psychosociale problematiek dan elders in vergelijkbare regio’s, vooral met overactiviteit en met angst- en spanningsklachten. Het zorggebruik van jeugdigen met psychische problemen bij de huisarts in Gooi en Vechtstreek is vergelijkbaar met dat in andere regio’s. De medicatievoorschriften, met name psychostimulantia, liggen in Gooi en Vechtstreek iets hoger dan elders. Er is in Gooi en Vechtstreek net als in vergelijkbare regio’s sprake van een lichte stijging van het aandeel jeugdigen met psychische problemen in 2017 ten opzichte van 2013.
Sinds 2015 is in de regio Gooi en Vechtstreek het Consultatie- en Advies team Jeugd GGZ opgericht om verwijzers, in het bijzonder huisartsen, te ondersteunen bij hulpverlening aan en/of verwijzingen van kinderen met psychosociale klachten. Het team bestaat uit twee jeugdartsen en een kinder- en jeugdpsycholoog en werkt onafhankelijk. Deze samenstelling en werkwijze is nieuw en uniek in Nederland. De werkwijze en effecten worden door VUmc in samenwerking met het team onderzocht.
Met kwalitatieve onderzoeksmethoden brengen we de werkwijze van het team in kaart: aan de hand van (beleids)documenten en oriënterende interviews met sleutelfiguren. Binnenkort houden we online focusgroepen met ouders en kinderen en met professionals. Op basis van deze resultaten schrijven we een rapport over de integrale werkwijze van het Consultatie en Adviesteam jeugd GGZ. Ook ontwikkelen we een juridische handreiking voor het zorgvuldig omgaan met persoonsgegevens bij inzet van het Consultatie en Adviesteam jeugd GGZ.
De kwantitatieve evaluatie zal bestaan uit het analyseren van de registratiedata van het team, aangevuld met dossiergegevens van verwezen jeugdigen en NIVEL Zorgregistratie data (NZR data). Deze analyses zullen informatie opleveren over de effecten van de inzet van het Consultatie en Adviesteam jeugd GGZ ter ondersteuning van huisartsen en andere verwijzers bij het verwijzen van kinderen/jeugdigen met psychosociale problematiek.
Op 1 mei 2016 is het evaluatieonderzoek naar het Consultatie en Adviesteam Jeugd GGZ (C en A team) van start gegaan. De belangrijkste basisgegevens voor het onderzoek zijn de registraties die het C en A team bijhoudt over de verwijzingen en activiteiten. Bestaande dossiervoering en registratiewijze zijn aangepast ten behoeve van de dataverzameling voor de evaluatie. Met toestemming van ouders/jeugdigen worden aanvullende gegevens uit het digitaal dossier JGZ verkregen. Daarnaast zijn er contacten gelegd met het NIVEL m.b.t. het gebruik van hun NZR (NIVEL Zorg Registratie) data, zodat de effecten van het C en A team t.z.t vergeleken kunnen worden met verwijzingen door huisartsen in andere regio’s in het land. Deze dataverzameling zal lopen vanaf 2016 tot 1 januari 2018.
Om de werkwijze van het team en verwijzers in kaart te brengen, zijn in de eerste helft van 2017, oriënterende interviews gehouden met sleutelfiguren. Deze zijn geanalyseerd aan de hand van de thema’s: doelstellingen en taken van het C en A team toen en nu, de meerwaarde van het C en A team t.o.v. bijvoorbeeld een POH GGZ, de ontwikkeling en de toekomst van het C en A team. Op basis van de resultaten zijn vragen ontwikkeld voor de in september 2017 geplande online focusgroepen (OFG’s) met ouders, jeugdigen en met professionals (huisartsen, jeugdartsen en jeugdconsulenten).
Psychische problemen bij jeugdigen tussen 0 en 18 jaar komen veel voor, in Nederland naar schatting bij één op de zes kinderen. Signalering en behandeling van deze psychische problemen valt per 2015 onder verantwoordelijkheid van gemeenten, maar is per gemeente of regio verschillend georganiseerd. Een centrale rol van de jeugdgezondheidszorg, in het bijzonder de jeugdarts, ligt hier voor de hand, maar is tot nu toe nog niet onderzocht.
De regio Gooi en Vechtstreek is in 2014 gestart met een Consultatie- en Adviesteam jeugd GGZ als pilot ter ondersteuning van enkele huisartsenpraktijken. In 2015 is het team uitgebreid over zeven gemeenten. Dit team is multidisciplinair en bestaat uit jeugdartsen en een klinisch psycholoog; een kinder- en jeugdpsychiater en andere expertise is op aanvraag inzetbaar. Het team kent een integrale werkwijze en geeft consultaties aan verwijzers of adviseert aan jeugdigen en/of hun ouders tot 18 jaar met (een vermoeden van) psychische en psychosociale problemen. Daarmee levert het sociaal-medische expertise aan ‘de voorkant’ voor de hele regio. Het team ondersteunt hiermee huisartsen, de gemeentelijke toegangen tot jeugdzorg, overige verwijzers en scholen.
Dit C en A team is uniek qua expertise en organisatievorm en geeft vorm aan de JGZ als preventieve basis in de integrale zorg voor jeugd. In het project wordt de werkwijze van het team beschreven en geëvalueerd en trends weergegeven over signalering, consultaties, behandeling en verwijzingen. Ook worden kosten in de regio in beeld gebracht over de periode 2014 tot en met 2017. Trends in de regio worden vergeleken met landelijke cijfers uit vergelijkbare regio’s waar signalering en verwijzing bij jeugd met psychische problemen op een andere manier is georganiseerd.
Tot slot wordt in beeld gebracht welke samenwerkingsafspraken in de regio Gooi en Vechtstreek zijn gemaakt tussen gemeenten, huisartsen, jeugdgezondheidszorg en jeugdggz-aanbieders. Tevens wordt onderzocht hoe privacy, beroepsgeheim en gegevensuitwisseling zijn geregeld en worden deze getoetst aan wettelijke kaders.