‘Levodopa bij Parkinson kan gerust vanaf het begin’

Wat was de aanleiding van het onderzoek?

Rob de Bie: ‘Parkinson is een hersenaandoening die gepaard gaat met traagheid, stijfheid en trillen. Levodopa vult het tekort aan dopamine in de hersenen aan. Het middel geneest de ziekte niet, maar vermindert de symptomen. Lange tijd is gedacht dat levodopa op lange termijn schadelijk is. Artsen en patiënten waren daarom vaak terughoudend bij het gebruik. Als arts kon je alleen maar zeggen dat er geen bewijs was voor die schadelijkheid, maar dat liet ruimte voor twijfel. Met deze studie wilden we aan de onzekerheid een einde maken.’

Welke inzichten heeft de LEAP-studie opgeleverd?

‘We weten nu zeker dat het voor de langetermijneffecten en de bijwerkingen niet uitmaakt of je al vroeg begint met levodopa. Zo kun je de kwaliteit van leven al in het begin van de ziekte verbeteren. Mensen die ermee starten hebben echt een soort wittebroodsweken, want het medicijn verlicht meteen hun klachten. Ze kunnen ineens weer veel meer. Nu weten we dat mensen niet bang hoeven te zijn voor gewenning of dat het effect later weer vermindert. En ze gaan er op termijn ook niet sneller op achteruit.’

Hoe verliep de inclusie in deze studie?

‘We hebben mensen 80 weken gevolgd. Voor zo’n langlopende studie heb je voldoende respondenten nodig om uitval te kunnen opvangen. Artsen doen het includeren naast de patiëntenzorg en om de aantallen te kunnen halen, hebben we alle neurologen in Nederland benaderd. Die hebben 766 patiënten aangemeld, waarvan er uiteindelijk 446 meededen. Reken je niet te snel rijk bij je inclusie, heb ik ervaren. Er zijn jaarlijks 1.000 potentiële deelnemers, waarvan wij er in de LEAP-studie 100 per jaar hebben weten te includeren. Dus gemiddeld 1 op de 10.’

Welke geleerde lessen kunt u andere onderzoekers meegeven?

‘De eerste les gaat over die inclusie. Misschien lijkt het overdreven om veel mensen te benaderen. Maar zet eerder voor je gevoel te hoog in, dan later te moeten vaststellen dat je te optimistisch was. En beloon artsen ook als ze voor je werven. Wij sturen een taart naar ieder centrum bij het bereiken van mijlpalen, zoals de 100e geïncludeerde patiënt. En bijvoorbeeld bij feestdagen. Een andere les: houd vast aan je overtuiging dat je studie relevant is en ga stug door, want een onderzoek duurt meestal langer dan je denkt. Wij hadden met die 80 weken sowieso al een lange onderzoeksperiode. Alles bij elkaar hebben wij er tweeënhalf jaar langer over gedaan dan gepland.’

Hoe kunnen de resultaten worden geïmplementeerd?

‘Ik geef nascholingen aan neurologen en vertel dan steevast over de resultaten. Casusbesprekingen maken artsen bewust van hun overwegingen om misschien nog geen levodopa te geven, omdat ze ‘voorzichtig’ willen zijn. Ik kan laten zien dat die terughoudendheid niet nodig is. Het is mijn overtuiging dat een goed onderzoek met duidelijke resultaten artsen doet inzien: zó moet het gebeuren! Mijn ervaring is dat ik collega’s met deze resultaten ook vrij eenvoudig kan overtuigen. En uiteraard is het belangrijk dat het in de richtlijn komt. Die wordt voor Parkinson nu herzien, en de adviezen uit de LEAP-studie worden daarbij ook meegenomen.’

Er loopt inmiddels vervolgonderzoek. Wat gebeurt daarin?

‘We hebben de onderzoeksgroep nog eens gemeten. Dat was na 3 jaar. En we zijn nu halverwege een 5-jaarsmeting. Ik vermoed dat we niets anders zullen vinden dan na 80 weken, maar dat kunnen we dan straks met onderzoeksgegevens bevestigen. Intussen komt er enorm veel nieuwe kennis uit genetisch onderzoek. Er worden in hoog tempo allerlei targets gevonden die aangrijpingspunten kunnen vormen voor het stilzetten van het proces. Maar zolang we dat niet kunnen bij deze ziekte, is er in elk geval levodopa om patiënten goed te kunnen helpen.’

Tekst: Marc van Bijsterveldt (april 2020)
Foto: Rob de Bie, Amsterdam UMC - locatie AMC (Dirk Gillissen)