TURBULENTE TIJDEN - De rol van temperament en andere risicofactoren in het beginnen met en continueren van cannabisgebruik in de adolescentie

Cannabisgebruik onder jongeren is hot. Met enige regelmaat koppen kranten en nieuwssites over de populariteit van blowen onder jongeren, en over de nadelige gevolgen die dit met zich mee kan brengen. Blowende jongeren spijbelen vaker, presteren minder op school, zijn niet gemotiveerd, en hebben een verhoogd risico op verslaving, op illegaal middelengebruik, op delinquent gedrag, en op mentale gezondheidsproblemen. Jongeren die als gevolg van cannabisgebruik in de problemen komen zijn vaak op erg jonge leeftijd begonnen met blowen, of blowen op regelmatige basis. Dit zijn dan ook de groepen jongeren waarop gefocust is in het door ZonMW gefinancierde promotieproject “Temperamental and behavioral risk factors for cannabis use in adolescents: a longitudinal study” (projectnr. 60-60600-98-018). Dit project had tot doel in kaart te brengen welke karaktereigenschappen jongeren kwetsbaar maken voor het ontwikkelen van riskant cannabisgebruik. Ook werd er gekeken naar de samenhang tussen karakter en andere risicofactoren van cannabisgebruik, zoals roken, blowende vrienden en gedragsproblemen. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van vragenlijstgegevens van TRAILS, een langlopend bevolkingsonderzoek naar de ontwikkeling van ongeveer 2000 jongeren in Noord-Nederland. Dit project heeft geleid tot interessante resultaten die gepubliceerd zijn in vooraanstaande internationale tijdschriften op het gebied van middelenmisbruik. Samenvattend komt uit dit onderzoek naar voren dat jongeren met een sterk verlangen naar sensatie, en jongeren die weinig terughoudend zijn in onbekende omstandigheden, vaker op zeer jonge leeftijd gaan blowen, dat wil zeggen: voor hun dertiende levensjaar. Regelmatig blowen werd in dit onderzoek voorspeld door de mate van aandachtscontrole; naarmate een jongere beter in staat is zijn eigen gedrag en aandacht te sturen wordt de kans op regelmatig cannabisgebruik kleiner. Wat opvalt, is dat dergelijke karaktereigenschappen echter maar een relatief kleine invloed heeft op iemands risico op riskant cannabisgebruik. Terwijl karaktereigenschappen dit risico met ongeveer tien tot twintig procent beïnvloeden, is de invloed van vroeg beginnen met roken en blowende vrienden een stuk groter. Ook de aanwezigheid van gedragsproblemen is, zij het in mindere mate dan roken en blowende vrienden, een sterkere indicator van cannabisgebruik dan karakter. Toch staan de verbanden tussen de verschillende risicofactoren en cannabisgebruik niet op zichzelf. Jongeren met een sterk verlangen naar sensatie beginnen ook vaker op jonge leeftijd met roken, en maken vaker de overstap van een sigaret naar een joint. Ook voorspellen zowel sensatiezucht als aandachtscontrole het aandeel blowende vrienden, dat op zijn beurt weer samenhangt met riskant cannabisgebruik. Doel, doelgroep en relevantie Naast de internationale disseminatie van deze onderzoeksresultaten, zijn de verkregen inzichten ook interessant voor professionals werkzaam op het gebied van preventie en/of behandeling van problematisch middelengebruik, evenals voor artsen, psychologen, maatschappelijk werkers, vaktherapeuten en andere gezondheidswerkers, opleiders en onderzoekers. Door middel van een Nederlandstalig artikel in het tijdschrift “Verslaving” kunnen ook zij op de hoogte gebracht worden van de kennis die dit onderzoek binnen het programma Risicogedrag en Afhankelijkheid heeft opgeleverd. Hoewel de bevindingen van dit project vooral betrekking hebben op de etiologie van cannabisgebruik, hebben zij ook geleid tot enkele aanbevelingen voor de verslavingspreventiepraktijk. De bevindingen suggereren bijvoorbeeld dat preventie (en interventie) programma’s zich niet alleen moeten richten op riskant cannabisgebruik, maar ook op vaak daarmee gepaard gaande zorgen op het gebied van algemeen middelengebruik, gedragsproblematiek, en peergroepen. Ook wijzen de gevonden verbanden op verschillende motivaties voor riskant cannabisgebruik, waaronder het zoeken naar stimulatie en het “meelopen” met blowende vrienden. Dit biedt aanknopingspunten voor gedragstherapeutische interventies. Plan van aanpak In het voorgenomen Nederlandstalig artikel zullen drie studies naar de relatie tussen karakter en riskant cannabisgebruik, en naar de samenhang met roken, gedragsproblemen en blowende vrienden, beschreven en samengevat worden. Dit artikel zal geschreven worden door dr. Hanneke Creemers, onlangs gepromoveerd op dit project. Het conceptartikel zal voorgelegd worden aan de coauteurs prof. dr. Wilma Vollebergh, prof. dr. Hans Ormel, prof. dr. Frank Verhulst en prof. dr. Anja Huizink, allen betrokken bij de Engelstalige publicaties over deze studies. Begroting Voor de begroting verwijs ik u graag naar de bijlage.