Dysregulation of circadian rhythmicity induces insulin resistance and disturbs glucoregulation
Projectomschrijving
Producten
Auteur: Kokshoorn NE, Smit JW, Nieuwlaat WA, Tiemensma J, Bisschop PH, Groote Veldman R, Roelfsema F, Franken AA, Wassenaar MJ, Biermasz NR, Romijn JA, Pereira AM.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: Kokshoorn NE, Wassenaar MJ, Biermasz NR, Roelfsema F, Smit JW, Romijn JA, Pereira AM.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: van der Klaauw AA, Kars M, Biermasz NR, Roelfsema F, Dekkers OM, Corssmit EP, van Aken MO, Havekes B, Pereira AM, Pijl H, Smit JW, Romijn JA. Clin Endocrinol (Oxf). 2008 Nov;69(5):775-84. Epub 2008 Apr 29.
Magazine: Clinical Endocrinology
Auteur: Roelfsema F, Biermasz NR, Pereira AM. Clinical factors involved in the recurrence of pituitary adenomas after surgical remission: a structured review and meta-analysis.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism
Auteur: Roelfsema F, Pereira A, Biermasz N, Frölich M, Keenan D, Veldhuis J, Romijn J.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: Biermasz NR, Wassenaar MJ, van der Klaauw AA, Pereira AM, Smit JW, Roelfsema F, Wolterbeek R, Kroon HM, Kloppenburg M, Romijn JA.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Tiemensma J, Daskalakis NP, van der Veen EM, Ramondt S, Richardson SK, Broadbent E, Romijn JA, Pereira AM, Biermasz NR, Kaptein AA.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Tiemensma J, Kaptein AA, Pereira AM, Smit JW, Romijn JA, Biermasz NR.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism
Auteur: Yiu KH, Marsan NA, Delgado V, Biermasz NR, Holman ER, Smit JW, Feelders RA, Bax JJ, Pereira AM.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: Claessen KM, Appelman-Dijkstra NM, Adoptie DM, Roelfsema F, Smit JW, Biermasz NR, Pereira AM.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Coomans CP, Biermasz NR, Geerling JJ, Guigas B, Rensen PC, Havekes LM, Romijn JA.
Magazine: Diabetes
Auteur: Biermasz NR, van 't Klooster R, Wassenaar MJ, Malm SH, Claessen KM, Nelissen RG, Roelfsema F, Pereira AM, Kroon HM, Stoel BC, Romijn JA, Kloppenburg M.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: van der Klaauw AA, Biermasz NR, Pereira AM, van Kralingen KW, Dekkers OM, Rabe KF, Smit JW, Romijn JA.
Magazine: Clinical Endocrinology
Auteur: Tiemensma J, Biermasz NR, Middelkoop HA, van der Mast RC, Romijn JA, Pereira AM.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Coomans CP, Biermasz NR, Geerling JJ, Guigas B, Rensen PC, Havekes LM, Romijn JA.
Magazine: Diabetes
Auteur: van der Klaauw AA, van der Straaten T, Baak-Pablo R, Biermasz NR, Guchelaar HJ, Pereira AM, Smit JW, Romijn JA.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Auvinen HE, Romijn JA, Biermasz NR, Havekes LM, Smit JW, Rensen PC, Pereira AM.
Magazine: Horm Metab Res
Auteur: Tiemensma J, Kaptein AA, Pereira AM, Smit JW, Romijn JA, Biermasz NR.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism
Auteur: Dekkers OM, Biermasz NR, Pereira AM, Romijn JA, Vandenbroucke JP.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Tiemensma J, Kaptein AA, Pereira AM, Smit JW, Romijn JA, Biermasz NR
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: Roelfsema F, Kok S, Kok P, Pereira AM, Biermasz NR, Smit JW, Frolich M, Keenan DM, Veldhuis JD, Romijn JA.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: Kokshoorn NE, Romijn JA, Roelfsema F, Rambach AH, Smit JW, Biermasz NR, Pereira AM.
Magazine: Pituitary
Auteur: Coomans CP, van den Berg SA, Lucassen EA, Houben T, Pronk AC, van der Spek RD, Kalsbeek A, Biermasz NR, Willems van Dijk K, Romijn JA, Meijer JH.
Magazine: Diabetes
Auteur: Tiemensma J, Biermasz NR, van der Mast RC, Wassenaar MJ, Middelkoop HA, Pereira AM, Romijn JA.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Donga E, van Dijk M, van Dijk JG, Biermasz NR, Lammers GJ, van Kralingen KW, Corssmit EP, Romijn JA.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism
Auteur: Roelfsema F, Biermasz NR, Frolich M, Keenan DM, Veldhuis JD, Romijn JA.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Roelfsema F, Biermasz NR, Pereira AM, Romijn JA.
Magazine: Expert Opinion on Biological Therapy
Auteur: Wassenaar MJ, Biermasz NR, Bijsterbosch J, Pereira AM, Meulenbelt I, Smit JW, Roelfsema F, Kroon HM, Romijn JA, Kloppenburg M.
Magazine: Annals of Rheumatic Diseases
Auteur: Auvinen HE, Romijn JA, Biermasz NR, Pijl H, Havekes LM, Smit JW, Rensen PC, Pereira AM.
Magazine: Journal of Endocrinology
Auteur: Donga E, van Dijk M, van Dijk JG, Biermasz NR, Lammers GJ, van Kralingen K, Hoogma RP, Corssmit EP, Romijn JA.
Magazine: Diabetes Care
Auteur: van der Klaauw AA, Bax JJ, Smit JW, Holman ER, Delgado V, Bleeker GB, Biermasz NR, Roelfsema F, Romijn JA, Pereira AM.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: van der Klaauw AA, Biermasz NR, Hoftijzer HC, Pereira AM, Romijn JA.
Magazine: Clinical Endocrinology
Auteur: Sun Y, Bak B, Schoenmakers N, van Trotsenburg AS, Oostdijk W, Voshol P, Cambridge E, White JK, le Tissier P, Gharavy SN, Martinez-Barbera JP, Stokvis-Brantsma WH, Vulsma T, Kempers MJ, Persani L, Campi I, Bonomi M, Beck-Peccoz P, Zhu H, Davis TM, Hokken-Koelega AC, Del Blanco DG, Rangasami JJ, Ruivenkamp CA, Laros JF, Kriek M, Kant SG, Bosch CA, Biermasz NR, Appelman-Dijkstra NM, Corssmit EP, Hovens GC, Pereira AM, den Dunnen JT, Wade MG, Breuning MH, Hennekam RC, Chatterjee K, Dattani MT, Wit J
Magazine: Nature Genetics
Auteur: van der Klaauw AA, Bax JJ, Roelfsema F, Stokkel MP, Bleeker GB, Biermasz NR, Smit JW, Romijn JA, Pereira AM.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: Kokshoorn NE, Romijn JA, Roelfsema F, Rambach AH, Smit JW, Biermasz NR, Pereira AM.
Magazine: Pituitary
Auteur: Burgers AM, Biermasz NR, Schoones JW, Pereira AM, Renehan AG, Zwahlen M, Egger M, Dekkers OM.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism
Auteur: Wassenaar MJ, Dekkers OM, Pereira AM, Wit JM, Smit JW, Biermasz NR, Romijn JA. .
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Appelman-Dijkstra NM, Kokshoorn NE, Dekkers OM, Neelis KJ, Biermasz NR, Romijn JA, Smit JW, Pereira AM.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism
Auteur: Coomans CP, van den Berg SA, Houben T, van Klinken JB, van den Berg R, Pronk AC, Havekes LM, Romijn JA, van Dijk KW, Biermasz NR, Meijer JH.
Magazine: FASEB Journal
Auteur: Tiemensma J, Kaptein AA, Pereira AM, Smit JW, Romijn JA, Biermasz NR.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: Tiemensma J, Kokshoorn NE, Biermasz NR, Keijser BJ, Wassenaar MJ, Middelkoop HA, Pereira AM, Romijn JA.
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism
Auteur: Claessen KM, Kloppenburg M, Kroon HM, Bijsterbosch J, Pereira AM, Romijn JA, van der Straaten T, Nelissen RG, Hofman A, Uitterlinden AG, Duijnisveld BJ, Lakenberg N, Beekman M, van Meurs JB, Slagboom PE, Biermasz NR, Meulenbelt I.
Magazine: Annals of Rheumatic Diseases
Auteur: Claessen KM, Ramautar SR, Pereira AM, Smit JW, Roelfsema F, Romijn JA, Kroon HM, Kloppenburg M, Biermasz NR.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: Wassenaar MJ, Biermasz NR, van Duinen N, van der Klaauw AA, Pereira AM, Roelfsema F, Smit JW, Kroon HM, Kloppenburg M, Romijn JA.
Magazine: European Journal of Endocrinology
Auteur: N. R. Biermasz*, S. D. Joustra*, E. Donga, A. M. Pereira, N. van Duinen, M. van Dijk, A. A. van der Klaauw, E. P. M. Corssmit, G. J. Lammers, K. W. van Kralingen, J. G. van Dijk and J. A. Romijn
Magazine: Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism
Auteur: Biermasz NR, Dekkers OM, Voormolen J, de Keizer RJ, Neelis KJ, Wiggers-de Bruïne FT, Smit JW, Arias AM, Romijn JA.
Magazine: Nederlands Tijdchrift voor Geneeskunde
Auteur: 13: Kwok WY, Bijsterbosch J, Malm SH, Biermasz NR, Huetink K, Nelissen RG, Meulenbelt I, Huizinga TW, van 't Klooster R, Stoel BC, Kloppenburg M.
Magazine: Osteoarthritis and Cartilage
Auteur: Claessen KM, Ramautar SR, Pereira AM, Smit JW, Biermasz NR, Kloppenburg M.
Magazine: Osteoarthritis and Cartilage
Auteur: Claessen KM, Ramautar SR, Pereira AM, Romijn JA, Kroon HM, Kloppenburg M, Biermasz NR.
Magazine: Pituitary
Auteur: Roelfsema F, Biermasz NR, Pereira AM, Romijn JA.
Magazine: Biologics: Targets & Therapy
Auteur: Delgado V, Biermasz NR, van Thiel SW, Ewe SH, Marsan NA, Holman ER, Feelders RA, Smit JW, Bax JJ, Pereira AM. Changes in heart valve structure and function in patients treated with dopamine agonists for prolactinomas, a 2-year follow-up study.
Magazine: Clinical Endocrinology
Verslagen
Eindverslag
De hypothalamus speelt een centrale rol in de regulatie van processen als eetgedrag, basaal energieverbruik en de glucose- en vetstofwisseling. De hypothalamus stuurt via de nucleus suprachiasmaticus ook het dag en nachtritme van vele biologische processen aan. Dit project had tot doelstelling nader inzicht te krijgen in de effecten van hypothalame ontregeling of beschadiging op glucoseregulatie met behulp van een aantal klinische en preklinische studies. In een diermodel werden de effecten van beschadiging van de nucleus suprachiasmaticus onderzocht. In patienten die een periode van chiasmacompressie door een hypofysetumor hadden doorgemaakt, werden aanwijzigingen gevonden voor een veranderde slaap en veranderd activiteitspatroon.
Een belangrijke bevinding is dat al na een enkele nacht met verkorte slaapduur, namelijk slaap tussen 1 en 5 uur snachts, effecten op insulinegevoeligheid worden gemeten, zowel in gezonde controlepersonen als in patienten met diabetes mellitus type I. Deze interventie representeert alledaagse verstoringen van slaap. Slaap en dag- en nacht ritme zijn belangrijke determinanten voor de insulinegevoeligheid.
Introductie: De hypothalamus speelt een centrale rol in de regulatie van complexe processen als eetgedrag, het basale energieverbruik en de glucose en vetstofwisseling. Bij preklinisch onderzoek is naar voren gekomen dat de hypothalamus erg belangrijk is voor de weefselspecifieke regulatie van de insuline gevoeligheid van de glucose stofwisseling, waarschijnlijk via veranderingen in de activiteit van het autonome zenuwstelsel. De hypothalamus stuurt via de nucleus suprachiasmaticus ook het dag-nacht ritme van vele biologische processen aan.
Wij hebben bij sommige patiënten, behandeld voor hypofyse tumoren, aanwijzingen gevonden voor veranderingen in deze biologische klokfunctie. Sommige grote hypofyse tumoren, mogelijk door druk op het chiasma opticum, leiden kennelijk tot hypothalame schade met een gestoord dag-nacht ritme, hetgeen tot nu toe niet onderkend is.
In een eerdere studie hebben we gevonden dat er bij patiënten behandeld voor grote hypofyse tumoren een veel hogere prevalentie is van metabole cardiovasculaire risicofactoren, als insuline resistentie en dyslipidemie in vergelijking met gezonde personen, ondanks een optimale hormonale substitutie van de hypofyse uitval.
Voor deze aanvraag richt ik mij daarom op de relatie tussen de regulatie van het dag-nacht ritme door de hypothalamus, en de regulatie van de insulinegevoeligheid van de glucose stofwisseling.
Mijn doelstelling is daarom om aan te tonen dat subtiele stoornissen in dag-nacht ritmes
in het algemeen leiden tot een verminderde insuline gevoeligheid en een gestoorde glucoregulatie.
In deze aanvraag willen we het effect van verstoring van dag-nacht ritmes door endogene oorzaken, door schade aan de hypothalamus, en door exogene oorzaken, nl door korte slaapdeprivatie, op de glucoregulatie bestuderen. Wij verwachten dat de effecten op het glucosemetabolisme zelfs al optreden na een nacht wat slecht slapen, zoals dat in het dagelijks leven ook wel eens voorkomt.
Mijn vraagstellingen zijn:
1.Wat is het effect van een gestoord dag-nacht ritme door hypothalame schade op insuline gevoeligheid en glucoregulatie?
2.Wat is het effect van verstoring van het dag-nacht ritme door subtiele slaapdeprivatie op insuline gevoeligheid en glucoregulatie? Het effect van een normale slaap op de glucoregulatie wordt vergeleken met het effect van een korte slaapdeprivatie (slaap toegestaan alleen tussen 01.00 en 05.00 u). Meetmethoden: In alle studies wordt de glucoregulatie steeds gemeten in de basale toestand en vervolgens gedurende een euglycemische hyperinsulinemische clamp studie met isotopen dilutie van 6,6-D2 glucose. Hierdoor kan zowel de hepatische als de perifere insuline gevoeligheid gemeten worden.
Relevantie: Deze studies zullen aantonen in welke mate stoornissen in dag-nacht ritmes leiden tot insuline resistentie. Dit is van belang voor het begrip van de onderliggende pathofysiologische concepten van insuline resistentie. Deze inzichten zijn niet alleen van belang voor patiënten met hypofysaire ziekten en type 1 diabetes mellitus maar ook van groot belang voor het begrip van de effecten van slaapduurverkorting, westerse leefstijl, en ploegendiensten op cardiovasculaire risicofactoren.