Preconceptiezorg is het middel bij uitstek om risico’s op perinatale problemen te verkleinen, maar blijkt tot nu toe weinig toegankelijk te zijn voor vrouwen met een lage sociaal economische status (SES) die vaak lage gezondheidsvaardigheden hebben. Het doel van dit project was het systematisch ontwikkelen van strategieën voor het bevorderen van de toegankelijkheid en effectiviteit van preconceptiezorg voor vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden.
Het project was ingebed in het landelijke programma ‘Healthy Pregnancy 4 All’ (HP4All).
In het project hanteerden we een systematische aanpak waarin een uitgebreide probleemanalyse de basis vormde voor de ontwikkeling, proefimplementatie en evaluatie van aanpassingen van het preconceptiezorg aanbod en de preconceptievoorlichting binnen HP4All.
We hebben persoonlijke interviews afgenomen bij vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden en bij zorgverleners. Daarnaast hebben we communicatievaardigheden van zorgverleners geobserveerd.
Vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden waren zich vaak niet bewust van preconceptiezorg, vonden dat zijzelf niet tot de doelgroep behoorden, en hadden veel moeite met het begrijpen en invullen van de online vragenlijst ‘ZwangerWijzer’. Zorgverleners ontbrak het aan specifieke vaardigheden om effectief te communiceren met deze doelgroep.
De resultaten hebben we gebruikt voor het ontwikkelen van:
1. Een uitnodiging voor preconceptiezorg in de vorm van een flyer
2. Aanpassingen in ZwangerWijzer
3. Een communicatie training voor zorgverleners
Deze strategieën leken effectief en vormen een eerste stap in toegankelijke en effectieve preconceptiezorg voor iedereen.
1. Resultaten aanbod preconceptiezorg
Vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden waren zich vaak niet bewust van preconceptiezorg, en vonden het kinderwensspreekuur voor henzelf niet relevant. De aangepaste uitnodiging voor het kinderwensspreekuur verhoogde de attitude van vrouwen ten aanzien van deelname aan het kinderwensspreekuur en hun begrip t.a.v. de procedure van het kinderwensspreekuur. We vonden echter geen verschillen in begrijpelijkheid van het materiaal, risicoperceptie, en intentie om deel te nemen aan het kinderwensspreekuur.
2. Resultaten communicatievaardigheden zorgverleners
Zorgverleners waren zich doorgaans niet bewust van het probleem van lage gezondheidsvaardigheden en misten tools om hun communicatie aan te passen. De communicatietraining voor zorgverleners bleek met name effectief in het verhogen van bewustwording van gezondheidsvaardigheden. Pas verworven vaardigheden zoals ‘teach back’ werden echter minimaal in de praktijk toegepast.
3. Resultaten ZwangerWijzer
De oorspronkelijke versie van ZwangerWijzer bleek erg ingewikkeld voor vrouwen met lage GV. Vrouwen begrepen veel vragen en antwoorden niet, er werd teveel en te ingewikkelde informatie gegeven, en extra toelichting op de vragen was moeilijk te vinden. Onze aanbevelingen werden meegenomen in twee rondes van aanpassingen van ZwangerWijzer. De aangepaste ZwangerWijzer bleek voor vrouwen met lage GV beter te begrijpen en te gebruiken, enkele verbeterpunten werden door het Erfocentrum meegenomen in de laatste aanpassingen, die hebben geleid tot de huidige ZwangerWijzer, een online vragenlijst die ook voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden toegankelijk en bruikbaar is.
Preconceptiezorg is het middel bij uitstek om risico’s op perinatale problemen te verkleinen, maar blijkt tot nu toe weinig toegankelijk te zijn voor vrouwen met een lage sociaal economische status (SES) die vaak lage gezondheidsvaardigheden hebben. Het doel van dit project is het systematisch ontwikkelen van strategieën voor het bevorderen van de toegankelijkheid en effectiviteit van preconceptiezorg voor vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden. Het project is ingebed in het landelijke programma ‘Healthy Pregnancy 4 All’ (HP4All).
In het project hanteren we een systematische aanpak waarin een uitgebreide probleemanalyse de basis vormt voor de ontwikkeling, proefimplementatie en evaluatie van aanpassingen van het preconceptiezorg aanbod en de preconceptievoorlichting binnen HP4All.
Door middel van 72 persoonlijke interviews achterhaalden we in hoeverre vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden zich bewust waren van het schriftelijke aanbod voor preconceptiezorg, de informatie in het aanbod begrepen en toe konden passen, en waarom zij wel of niet aan preconceptiezorg deel zouden nemen.
In 27 kwalitatieve interviews met vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden achterhaalden we de begrijpelijkheid, bruikbaarheid en relevantie van ZwangerWijzer (www.ZwangerWijzer.nl).
Door middel van kwalitatieve interviews met zorgverleners achterhaalden we in hoeverre zij zich bewust waren van het probleem van lage gezondheidsvaardigheden en welke maatregelen zij nemen om preconceptievoorlichting aan te passen aan cliënten met lage gezondheidsvaardigheden.
Vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden zijn zich vaak niet bewust van het concept en het aanbod van preconceptiezorg. Na het lezen van de brief begrepen de meeste vrouwen het doel van het kinderwensspreekuur, maar ontbrak praktische kennis over bijvoorbeeld de procedure. De helft van de vrouwen zou wel deel willen nemen aan het kinderwensspreekuur, 35% had geen interesse in deelname. Zij gaven aan geen behoefte te hebben aan informatie en schatten hun eigen risico’s op complicaties rondom zwangerschap en geboorte laag in.
Vrouwen vinden ZwangerWijzer over het algemeen begrijpelijk, bruikbaar en nuttig. Sommige vragen en antwoordopties werden niet goed begrepen, hierbij werd dan geen gebruik gemaakt van de informatieknop voor extra toelichting.
Zorgverleners waren zich doorgaans niet bewust van het probleem van lage gezondheidsvaardigheden en misten tools om hun communicatie aan te passen.
Op basis van deze bevindingen worden op dit moment strategieën ontwikkeld om het schriftelijke preconceptiezorg aanbod en ZwangerWijzer te verbeteren. Deze strategieën worden geïmplementeerd in HP4All-II. In het vervolg van dit project wordt de probleemanalyse aangevuld met een evaluatie van het mondelinge aanbod en kinderwensconsulten in HP4All-II. De bevindingen worden meegenomen in een training voor zorgverleners. In de laatste fase van het project worden de ontwikkelde strategieën geëvalueerd.
LAGE SES MEER KANS OP PERINATALE PROBLEMEN
Kinderen van moeders met een lage sociaal economische status (SES) hebben meer risico op ernstige perinatale problemen dan kinderen van moeders met een hoge SES. Kinderen met een Westerse achtergrond en lage SES lopen meer risico dan niet-Westerse kinderen met een lage SES. Preconceptiezorg (PCZ) is het middel bij uitstek om risico’s op perinatale problemen te verkleinen. Het project Healthy Pregnancy 4 All (HP4All) werkt aan de implementatie van programmatische PCZ in Nederland. Vrouwen (18-42 jaar) ontvangen een schriftelijk aanbod via de GGD of huisartsenpraktijken en/of worden persoonlijk benaderd door voorlichters perinatale gezondheid (VPGers) of JGZ verpleegkundigen. Huisartsen en verloskundigen geven individuele preconceptievoorlichting (kinderwensspreekuur), VPGers geven groepsvoorlichting. Voorafgaand aan het kinderwensspreekuur vullen cliënten de online vragenlijst ‘ZwangerWijzer’ in.
PRECONCEPTIEZORG BEREIKT LAGE SES NIET DOOR LAGE GEZONDHEIDSVAARDIGHEDEN
PCZ blijkt tot nu toe echter weinig toegankelijk te zijn bij de groepen waarbij juist de meeste gezondheidswinst te behalen valt. Lage gezondheidsvaardigheden (GV) spelen hierin een belangrijke causale rol. Mensen met lage GV hebben onvoldoende vaardigheden om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen en toe te passen bij het nemen van gezondheidsgerelateerde beslissingen. Laaggeletterdheid (10% van de bevolking) is een deel van het probleem, maar minstens 25% van de Nederlandse bevolking heeft onvoldoende GV om adequaat van ons gezondheidszorgsysteem gebruik te maken, voorlichtingsmaterialen te begrijpen en effectief te communiceren met zorgverleners. Zorgverleners zijn zich vaak niet bewust van de noodzaak de communicatie aan te passen, gebruiken vaak medische termen, geven teveel informatie en controleren niet of de cliënt informatie heeft begrepen.
DOEL: BEVORDEREN TOEGANKELIJKHEID EN EFFECTIVITEIT PCZ VOOR AUTOCHTONEN MET LAGE SES
Het doel van dit onderzoeksproject is het bevorderen van de toegankelijkheid en effectiviteit van PCZ voor autochtone vrouwen met lage SES.
Specifieke doelen zijn:
1. Systematisch ontwikkelen, proef-implementeren en evalueren van strategieën om vrouwen met lage GV te bereiken met het HP4All aanbod en hen te motiveren tot deelname
2. Systematisch ontwikkelen, proef-implementeren en evalueren van strategieën voor het afstemmen van preconceptievoorlichting op vrouwen met lage GV (ZwangerWijzer en voorlichting door zorgverleners)
PLAN VAN AANPAK
Voor het systematisch aanpassen van het PCZ aanbod en preconceptievoorlichting in HP4All volgen we het PRECEDE-PROCEED model van Green& Kreuter (Figuur 1). Hierin onderscheiden we gedrags- en omgevingsdeterminanten van cliënten op deelname aan PCZ en adequaat gebruik van ZwangerWijzer en gedrags- en omgevingsdeterminanten van het afstemmen voorlichting op lage GV door zorgverleners.
>>> FASE 1 Probleemanalyse
De probleemanalyse (PRECEDE) is de basis voor de aanpassingen in het PCZ aanbod en in preconceptievoorlichting. We achterhalen op welke manier lage GV van invloed zijn op niet deelnemen aan preconceptiezorg van vrouwen met lage SES en in hoeverre het HP4All aanbod hierop is afgestemd; en in hoeverre ZwangerWijzer en de HP4All voorlichting is afgestemd op vrouwen met lage GV.
>>> FASE 2 Ontwikkelen aanpassingen in HP4All preconceptiezorgaanbod en voorlichting
Op basis van de probleemanalyse passen we het PCZ aanbod en de voorlichting aan volgens de Intervention Mapping methode. Hierbij maken we gebruik van bestaande methodieken, bijvoorbeeld vanuit de kennisbank NWO Begrijpelijke Taal. Strategieën voor het herkennen van lage GV en effectieve communicatie met cliënten met lage GV worden geïntegreerd in een training voor verloskundigen, huisartsen en VPGers.
>>> FASE 3 Proefimplementatie en evaluatie
We proef-implementeren de aangepaste aanbodstrategieën, de aangepaste ZwangerWijzer en de training voor zorgverleners in het HP4All programma in Amsterdam. We evalueren het implementatieproces en het effect van de ontwikkelde strategieën op deelname aan PCZ, adequaat gebruik van ZwangerWijzer door cliënten, en afstemmen voorlichting door zorgverleners.
RELEVANTIE EN KENNISOVERDRACHT
Dit onderzoeksproject levert het volgende op:
- Aangepaste PCZ aanbodstrategieën voor mensen met lage GV
- Bruikbare ZwangerWijzer voor mensen met lage GV
- Training voor zorgverleners
Verdere implementatie en evaluatie van deze strategieën in vervolgonderzoek is van essentieel belang voor het bereiken van toegankelijke en effectieve preconceptiezorg voor lage SES groepen. Kennisoverdracht naar vertegenwoordigers van de 0e lijn t/m 3e lijn, beleidsmakers, zorgverzekeraars vindt voornamelijk plaats vanuit de regelmatige bijeenkomsten binnen het Regionaal Consortium regio Noordwest Nederland, via het overkoepelende hooglerarenoverleg van de regionale consortia en via borging in HP4All.