A-teams strijden nu ook tegen antibioticaresistentie in verpleeghuis

Antibioticagebruik en -resistentie komen veel voor in verpleeghuizen. In ziekenhuizen is de inzet van Antimicrobial Stewardship (AMS) inmiddels gemeengoed. Werkt deze multidisciplinaire aanpak met zogeheten A-teams ook in het verpleeghuis? ZZG zorggroep ‘vertaalde’ de aanpak.

Andrea Eikelenboom-Boskamp

Wat is het grootste probleem rond antibioticagebruik en -resistentie in verpleeghuizen?
Andrea Eikelenboom-Boskamp: ‘Het grootste probleem zit in de diagnostiek. In het verpleeghuis zien verpleegkundigen en verzorgenden meestal als eersten klachten die kunnen wijzen op een infectie. Maar in hun basisopleiding krijgen zij onvoldoende diagnostische kennis mee. Over bepaalde signalen kunnen ze dan minder goed gericht overleggen met de arts. Verpleeghuizen hebben ook niet de beschikking over diagnostische apparatuur zoals ziekenhuizen. En er wordt minder gekweekt. Alles bij elkaar krijgen bewoners soms te snel antibiotica, terwijl nog niet goed in beeld is of dat wel nodig is.’

Waarom is deze studie belangrijk?
‘Een multidisciplinaire aanpak om goed gebruik van antibiotica te bevorderen is cruciaal. AMS, het zogeheten Antimicrobial Stewardship, is zo’n aanpak. Wij wilden AMS van de ziekenhuissetting vertalen naar het verpleeghuis. Want één-op-één overnemen kan niet.’

Hoe werkt zo’n AMS concreet?
‘In een AMS stelt een zogeheten A-team behandelprotocollen op en maakt afspraken over de naleving. Daarbij worden alle belanghebbenden meegenomen. Dus niet alleen de specialist ouderengeneeskunde, die uiteindelijk verantwoordelijk is, maar bijvoorbeeld ook verpleegkundigen en verzorgenden. We hebben een 'gereedschapskist' gemaakt met tools, inclusief een e-learning. En materialen om bewoners en familie te informeren over de risico’s van onnodig antibioticagebruik. We hebben focusgroepen met bewoners en familie gehouden. En belangenorganisatie LOC Zeggenschap in zorg heeft meegepraat.’

Wat zijn de overeenkomsten en verschillen met AMS voor ziekenhuizen?
‘De belanghebbenden en inzet zijn dezelfde, maar de monitoring is wel heel anders. Zo hebben verpleeghuizen bijvoorbeeld een apart ICT-systeem voor artsen en verpleegkundigen en verzorgenden en een apart systeem voor het voorschrijven van medicatie. Daarbij staat het lab-systeem los van het verpleeghuis. Ook verschilt de concrete aanpak. De arts ziet niet alle bewoners dagelijks, dus er is een grotere rol voor verpleging en verzorging. En bij een uitbraak van een resistente bacterie kunnen wij bewoners niet isoleren, zoals je met ziekenhuispatiënten wel kunt doen. De mensen wonen hier immers.’

'De randvoorwaarden kunnen nog beter. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende ICT-systemen waaruit zo’n team in het verpleeghuis zijn informatie moet zien op te halen.'

Met wie heeft u in dit project samengewerkt?
‘Ik werk een aantal uren per week bij ZZG zorggroep vanuit het CWZ. Van dit ziekenhuis doen een arts-microbioloog en de ziekenhuisapotheker mee in het A-team. Verder uiteraard een specialist ouderengeneeskunde van ZZG zorggroep. Materialen zijn ontwikkeld in samenwerking met het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. De Stichting Werkgroep Antibiotica Beleid (SWAB) zat in de projectgroep. LOC Zeggenschap in zorg heeft vooral meegedacht over de informatievoorziening voor bewoners.’

Wat is er nog nodig?
‘Een succesvolle aanpak rond antibiotica en het voorkómen van infecties in verpleeghuizen zijn ook afhankelijk van specifieke factoren. Zo kun je psychogeriatrische bewoners bijvoorbeeld niet instrueren op hygiënemaatregelen. Die mensen moet je dus goed begeleiden bij zaken als handen wassen, om eventuele verspreiding van resistente bacteriën tegen te gaan. Verder is er nog onderzoek nodig om de effectiviteit van A-teams in verpleeghuizen aan te tonen. En de randvoorwaarden kunnen beter. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende ICT-systemen waaruit zo’n team in het verpleeghuis zijn informatie moet zien op te halen.’

Hoe gaat het nu verder met de implementatie?
‘We gaan de aanpak implementeren in alle woonvoorzieningen van ZZG zorggroep, op ruim 20 locaties. We zijn lid van het Regionaal Zorghygiëne Netwerk Nijmegen e.o..; andere zorgorganisaties hebben ook interesse in een dergelijke aanpak. We stemmen onze behandelprotocollen onderling goed af, in aansluiting op de landelijke richtlijnen. Daarnaast zijn we actief binnen het Gelders Antibioticaresistentie en Infectiepreventie Netwerk (GAIN), waar we een workshop over onze aanpak hebben gehouden. Verder hebben we presentaties gedaan bij Verenso, Vilans en GGD GHOR Nederland. Er is duidelijk een breed draagvlak om hier met zijn allen aan te blijven werken.’

Andrea Eikelenboom-Boskamp is vanuit het CWZ deskundige infectiepreventie bij ZZG zorggroep en projectleider van het onlangs afgeronde project ‘Voorkomen van antibioticaresistentie door Antimicrobial Stewardship (AMS) in verpleeghuizen’ (ZonMw-nummer 848022002, GGG-programma). ZZG zorggroep, een van de aanbieders van verpleeghuiszorg in de regio Nijmegen, heeft een vertaalslag gemaakt van AMS in de ziekenhuizen naar de verpleeghuiszorg. De aanbevelingen en werkmaterialen zijn beschreven in de handleiding ‘Antimicrobial Stewardship binnen de verpleeghuiszorg’

Tekst: Marc van Bijsterveldt
Beeld: Privé

Achtergrondinfo