Nominatie professionaliseringsprijs: verbeteren communicatie bij acute situaties in het verpleeghuis

Ze is nu genomineerd voor de Waal Professionaliseringsprijs. Lenny, van harte gefeliciteerd met jouw nominatie. Wat ging er door je heen toen je het hoorde? 'Heel mooi dat het project genomineerd is’, reageert promovenda Lenny enthousiast, ‘vooral doordat het project hierdoor meer aandacht krijgt. Bovendien geeft de nominatie aan dat het project meerwaarde heeft voor de praktijk, onder andere door het professionaliseren van de verpleegkundigen en verzorgenden binnen het verpleeghuis. Daarnaast is het ook een waardering voor alle inspanningen in het project. Dit geeft extra motivatie voor mijn werk als onderzoeker. Ik zie het trouwens niet zozeer als “mijn nominatie” hoor’, vertelt Lenny lachend. ‘Ik zie het vooral als de nominatie van het project waarin het hele projectteam en alle deelnemers zich inzetten.’

Wat vind jij het leuke van het onderzoek, Lenny? Want zo te zien word je er blij van ‘Dat klopt! Het SBAR-project is een actieonderzoek en dat betekent dat we direct in de praktijk aan de slag zijn gegaan om de communicatie in acute situaties te verbeteren en hiervan willen leren door middel van onderzoek. Dus als onderzoeker ben ik nauw betrokken bij de praktijk. We kijken naar waar de praktijk behoefte aan heeft en daar ontwikkelen we een oplossing voor. Zo halen we beïnvloedende factoren op bij het implementeren van de SBAR in de praktijk, daarvoor bedenken we acties en worden er tools ontwikkeld.’ 

En wat is houdt het onderzoek precies in? ‘Het onderzoek richt zich op het implementatieproces van de SBAR-methode in het verpleeghuis. De SBAR-methode is een gestructureerde communicatiemethode die een verpleegkundige of verzorgende kan gebruiken bij acute situaties, van een pijnlijke knie tot hoge bloedsuiker tot onrust en biedt een oplossing voor ongestructureerde meldingen waarbij relevante gegevens worden gemist. Je past de SBAR toe wanneer inzet van de triageverpleegkundige of medische dienst noodzakelijk is. De SBAR wordt daarbij op 2 momenten ingezet: bij het verzamelen van alle relevante gegevens omtrent de situatie en vervolgens bij het mondeling overdragen van de situatie aan de triageverpleegkundige of medische dienst. De SBAR staat voor Situation, Background, Assessment, Recommendation: dus eerst vertel je wat de situatie is met daarbij de controles, dan relevante achtergrondinformatie zoals medicatie en medische voorgeschiedenis, dan je eigen beoordeling en tot slot doe je een aanbeveling of stel je een vraag.’, vertelt projectleider en verpleegkundig onderzoeker Marleen Lovink. ‘Binnen het project wordt nog een tweede “R” toegevoegd aan de SBAR, die staat voor Repeat; het herhalen van de gemaakte afspraken.’

Dat klinkt eenvoudig. ‘Klopt’, zegt Marleen. ‘Je zou verwachten dat dit de dagelijkse zorgpraktijk is. Maar er zit een addertje onder het gras. We weten namelijk dat het in de praktijk lastig is om de SBAR te implementeren. Dat heeft alles te maken met de “A” van SBAR ofwel je eigen beoordeling. Je moet zelf een inschatting kunnen maken van wat er aan de hand is. Dat vraagt om klinisch redeneren. Dit klinisch redeneren is relatief onbekend voor de zorgmedewerkers in het verpleeghuis; binnen de opleiding is daar nog weinig aandacht voor. En daarnaast is het natuurlijk wennen om een nieuwe werkwijze eigen te maken, het vraagt oefening om een situatie zorgvuldig te analyseren en gestructureerd over te dragen. Heel wat anders dan wanneer je gewend was om te zeggen: “Mevrouw Jansen is niet lekker, kunt u komen?”’ Binnen het project zijn 2 docenten betrokken, een docent aan de opleiding Verzorgende-IG van ROC Nijmegen en een docent van de opleiding Verpleegkunde van HAN University of Applied Sciences. Zij coachen de zorgteams bij de implementatie van de SBAR en het klinisch redeneren. Ook integreren zij de kennis uit het project in het onderwijs.  

Waar komt de SBAR vandaan? Marleen: ‘De methode is overgewaaid uit Amerika, ontwikkeld in het leger en op een later moment in verbeterde vorm geïntroduceerd in de klinische setting, waar hij zich heeft bewezen. Uit eerder onderzoek weten we dat het een effectieve methode is om de communicatie én de samenwerking te verbeteren. Bovendien verbetert de SBAR de patiëntveiligheid en de patiëntenzorg.’

Marleen heeft een verpleegkundige achtergrond, is fellow van het verpleegkundig leiderschapsprogramma LMNR 3.0 en werkt bij het Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen (UKON) binnen het Radboudumc. ‘UKON is een netwerk van 18 verpleeghuisorganisaties. Het SBAR-project wordt door ZonMw gefinancierd en loopt van 2022 tot halverwege 2025. Samen met de projectgroep heb ik  het onderzoek uitgewerkt en subsidie aangevraagd, ik ben projectleider en begeleid Lenny, die het onderzoek uitvoert en erop hoopt te promoveren.’ 

Lenny is verpleegkundig specialist van achtergrond en werkt nu als promovenda op het SBAR-project. Ze doet dit vanuit SVRZ en UKON. Lenny licht toe: ‘We onderzoeken het implementatieproces van de SBAR in het verpleeghuis, volgens het GPS-model. Dit doen we in 4 verpleeghuisorganisaties en per organisatie doen 4 zorgteams, het team van triageverpleegkundigen en de medische dienst mee.

En wat vergemakkelijkt de invoering van de SBAR? Lenny: ‘We hebben ontdekt dat één van de belangrijkste succesfactoren de gebruikers zelf zijn, dus de verzorgenden en verpleegkundigen. Binnen elk team is een kartrekker aangesteld. Als kartrekkers stimuleren zij hun collega’s tot het gebruik van de SBAR en bieden begeleiding van het eigen maken van de SBAR-methode: “Zullen we deze situatie volgens de SBAR samen doorlopen?” Of: “Hoe ging deze melding? Zullen we er met elkaar op terugkijken?” Of ze verzorgen bijvoorbeeld een klinische les over de SBAR.’ Het is belangrijk dat de kartrekkers over de vaardigheden beschikken om hun team mee te nemen in de implementatie van de SBAR en aan te sturen op een goed gebruik. Binnen het project is dan ook aandacht besteed aan de uitvoering van deze rol en welke vaardigheden hiervoor nodig zijn.’

‘Deze kartrekkers worden op hun beurt ondersteund door interne coaches’, vervolgt Lenny. ‘Dat zijn verpleegkundigen van de organisatie/afdeling die de teams faciliteren bij de implementatie en het gebruik van de SBAR. De rollen van kartrekker en interne coach blijken heel mooi aan te sluiten bij de competenties die je van verzorgenden en verpleegkundigen mag verwachten. Het gaat om de inhoudelijke competenties (het klinisch redeneren), maar ook om de coördinerende en coachende competenties, zodat ze hun team kunnen meenemen en een rolmodel kunnen zijn.’

Marleen vult aan: ‘Het kan zelfs betekenen dat je tot de conclusie komt dat je nog helemaal geen medisch behandelaar of verpleegkundige hoeft te bellen. Soms kun je zelf actie ondernemen, bijvoorbeeld eerst zelf een bloedsuiker prikken, een saturatie meten bij kortademigheid, of bij verdenking van obstipatie zelf een microlax geven bij 3 dagen uitblijven van ontlasting wanneer dit voorgeschreven staat. Uit het onderzoek van Lenny blijkt dat het gebruik van de SBAR het zelfvertrouwen van de verzorgenden en verpleegkundigen vergroot.’

Hoe pak je je onderzoek aan, Lenny? ‘In het 3-jarig project is bij aanvang een voormeting uitgevoerd, halverwege vond een tussenmeting plaats en momenteel vindt de nameting plaats. De metingen bestaan uit interviews,digitale vragenlijsten, observaties en registraties. Omdat het een actieonderzoek is, verwerken we de bevindingen uit de metingen direct in de praktijk. Elk team krijgt op bepaalde momenten teruggekoppeld waar het staat wat betreft het implementeren van de SBAR, welke beïnvloedende factoren er aanwezig zijn waar men rekening mee dient te houden en daarnaast wat er nog nodig is om de implementatie te boosten en onder de aandacht te houden.’

Marleen vult aan: ‘Dat sluit ook mooi aan bij de nominatie voor de Waal Professionaliseringsprijs. Want de gedachte achter dit project is eigenlijk precies dezelfde als die achter de prijs: het gaat om de empowerment van verzorgenden en verpleegkundigen, het verder professionaliseren van de beroepsgroep, het vergroten van je vakmanschap.’

Levert het onderzoek ook iets op voor breder gebruik? Lenny: ‘Jazeker! We hebben verschillende tools ontwikkeld voor alle verpleeghuizen. Denk aan oefencasuïstiek: 11 gezondheidsproblemen die veelvoorkomend zijn in het verpleeghuis, hebben we in verhaalvorm gegoten, inclusief de SBAR-uitwerking. We hebben ook een SBAR-template ontwikkeld speciaal voor de zorgmedewerkers werkzaam in het verpleeghuis met daarin aandacht voor zowel somatische als gedragsproblematiek. Naast het template is een instructie geschreven die aangeeft wat er bij elke stap van de SBAR wordt gevraagd. Het is een heel bruikbare tool en veel verpleeghuisorganisaties hebben er inmiddels belangstelling voor. En tot slot zijn we bezig om een workshop te ontwikkelen, waar ook al interesse voor is.’

En wat levert de nominatie voor de Waal Professionaliseringsprijs jullie op? Marleen: ‘Lenny staat nu in de spotlight. Verzorgenden en verpleegkundigen zijn soms een beetje bescheiden, maar zichtbaarheid is belangrijk. Zo’n nominatie is reclame voor je onderzoek en voor jezelf als onderzoeker. Het biedt kansen, want mensen weten je dan beter te vinden. Daar kunnen nieuwe samenwerkingen uit voortkomen. En verder is deze nominatie een hele mooie erkenning voor het werk dat we aan het doen zijn en dat mede mogelijk is gemaakt door ZonMw. Daarmee is het ook een erkenning voor hun onderzoeksprogramma en de subsidieronde “Leren van implementeren”. Het belang van ons onderzoek wordt onderstreept door zowel de reacties uit de praktijk als door deze nominatie. Dat vind ik heel erg mooi.’ 

Marleen: ‘Precies. Binnen verpleeghuizen moeten we de groep van verzorgenden en verpleegkundigen veel meer faciliteren om hun belangrijke werk goed te doen. Dit project is daar een voorbeeld van.’

Tekst: Stan Verhaag
Beeld: Radboudumc
Eindredactie: ZonMw