Geestelijk verzorgers in de palliatieve zorg kunnen in de eerste lijn bijdragen aan de kwaliteit van leven van patiënten en/of hun naasten. Onder de noemer PLOEG starten drie projecten die deze zorg verder kunnen verbeteren. De drie projectleiders Hetty Zock, Sjaak Körver en Carlo Leget over aandacht voor de spirituele dimensie.
Voor spirituele behoeften bij patiënten in de palliatieve fase is niet altijd aandacht. Uit een kennissynthese van oktober 2017 bleek dat zingeving en religie belangrijk zijn voor de meeste ernstig zieke patiënten en hun families, onder andere in de omgang met de ziekte. De kennissynthese stond mede aan de basis van een subsidieoproep van ZonMw in februari 2018 over geestelijke verzorging in de eerste lijn. Voor deze zorg is van overheidswege extra geld beschikbaar gekomen. Onder de verzamelnaam PLOEG – Palliatief Landelijk Onderzoek Eerstelijns Geestelijke verzorging – starten nu drie samenhangende projecten rond dit thema.
Prof. dr. Carlo Leget, hoogleraar zorgethiek en bijzonder hoogleraar palliatieve zorg aan de Universiteit voor Humanistiek: ‘Zingeving is cruciaal binnen de palliatieve zorg. Patiënten zijn niet alleen bang voor pijn of benauwdheid, maar stellen zich ook de vraag: hoe sluit ik mijn leven af? Doorgaans ben je daar als mens niet zo mee bezig. In de palliatieve fase is het belangrijk dat juist wel te doen.’ Prof. dr. Hetty Zock, bijzonder hoogleraar levensbeschouwing en geestelijke volksgezondheid aan de Rijksuniversiteit Groningen: ‘Spirituele zorg is bij uitstek menswaardige zorg. Geestelijk verzorgers zijn goed in de “latende modus”. Dus in dingen níét meer doen. Heel belangrijk in een fase waarin artsen – maar ook naasten – er soms juist nog een schepje bovenop willen doen.’ Dr. Sjaak Körver, directeur van het Universitaire Centrum voor Geestelijke Verzorging in Tilburg: ‘Spirituele zorg heeft veel aandacht voor de langere termijn, dus meer dan de dingen die bij een medische behandeling van dag tot dag spelen. Waar leidt dit alles toe? Voor dat soort vragen heeft de geestelijke verzorger vaak meer aandacht dan de arts of verpleegkundige.’
Het werk vraagt om specifieke competenties. Volgens Leget kan de geestelijk verzorger goed luisteren én woorden vinden voor iemands vragen. Zock: ‘Dat kunnen woorden zijn uit de bijbel, maar een lied van André Hazes kan ook.’ Volgens Körver zijn geestelijk verzorgers extra gevoelig voor de vraag achter de vraag: ‘Praten over pijn kan een manier zijn om een existentiële kwestie aan de orde te stellen, iets waarvoor mensen vaak moeilijk woorden vinden. Zo’n achterliggende behoefte moet je goed kunnen aanvoelen.’ Vanuit de spirituele dimensie kijk je naar de hele mens, benadrukt het drietal eensgezind. Leget: ‘Het hoeft trouwens niet altijd met woorden, het kan ook heel goed met rituelen.’
De PLOEG-projecten onderzoeken of interventies door geestelijk verzorgers de kwaliteit van leven van patiënten en/of naasten verbeteren. Zock werkt aan een toolbox voor spirituele zorg in de eerstelijns palliatieve zorg. ‘We brengen best practices in kaart door geestelijk verzorgers te interviewen. Via analyse achterhalen we wat maakt dat iets werkt, zodat we deze praktijken in de toolbox goed onderbouwd kunnen aanbevelen.’ Leget ontwikkelt met huisartsenpraktijken en geestelijk verzorgers een verwijzingstool. ‘Om goed te verwijzen moet je ook antennes ontwikkelen wanneer iemand behoefte heeft aan een goed gesprek, een therapie of misschien eerder gewoon een knuffel.’ Körver onderzoekt de levensverhalenmethodiek door een interventie te ontwikkelen met zes of zeven gesprekken. ‘Die interventie implementeren we via de netwerken palliatieve zorg en vervolgens onderzoeken we de effecten. Door de methodiek te vertalen naar een spelvorm, willen we deze ook geschikt maken voor groepen met andere cognitieve vaardigheden.’
Volgens de geïnterviewden draagt hun werk straks ook bij aan de geestelijke verzorging in andere sectoren. Körver: ‘Overal waar zingevingsvragen spelen kan spirituele zorg meerwaarde hebben, van jeugdhulpverlening tot defensie. Onze resultaten zijn misschien niet één op één te gebruiken, maar de werkzame principes kunnen zeker relevant zijn voor andere sectoren dan de gezondheidszorg.’
Dit artikel stond in de nieuwsbrief Palliatieve Zorg, editie april 2019. Wilt u de nieuwsbrief ontvangen? Meld u dan aan.