Ethiek ontmoet technologie tijdens Health Tuesday
De mogelijkheden van robots en kunstmatige intelligentie brengen grote voordelen met zich mee. Maar nu technologie definitief zijn intrede in de wereld van zorg en welzijn heeft gedaan, worden ethische vragen over het gebruik van die technologie onvermijdelijk. Hoe voorkom je een ‘big brother-gevoel’ bij de potentiële gebruiker? Mag een robot menselijk contact vervangen? En hoe belangrijk is het dat technologie bijdraagt aan het geluksgevoel van gebruikers?
Technologie die gelukkig maakt
Heel belangrijk, aldus Carin Cuijpers van GeluksBV, die de Health Tuesday van 2 april aftrapte. Gelukkig zijn heeft namelijk veel voordelen: gelukkige mensen zijn socialer, hebben een groter netwerk van vrienden, hebben een beter immuunsysteem en zijn lichamelijk gezonder. Sterker nog: het bevorderen van geluk heeft hetzelfde effect op de gezondheid als stoppen met roken.
Inmiddels is er veel wetenschappelijke kennis over op welke manieren een geluksgevoel bevorderd kan worden. Gelukstrategieën en levensvaardigheden kun je trainen met doelgerichte acties zoals dankbaarheid tonen, sociale relaties koesteren, zorgen voor je lichaam en mediteren. Door deze acties mee te nemen in de ontwikkeling van technologie, kan het geluksgevoel bij gebruikers gestimuleerd worden. Bijvoorbeeld door samen met de zorgrobot meditatieoefeningen te doen.
Bewust ethische keuzes maken
Ook waarden als autonomie zouden meegenomen moeten worden in het ontwerp van een digitale toepassing, betoogt Marlies van Steenbergen, lector bij het lectoraat Digital Smart Services van Hogeschool Utrecht.
Daarvoor kan het Value Sensitive Design (VSD) gebruikt worden, een theoretisch gefundeerde benadering die ethische dilemma’s en vragen meteen vanaf het begin van het hele ontwikkelproces meeneemt. Deze manier van denken bevordert dat projectteams zich bewust zijn van ethische keuzes, die in ieder stadium weer anders kunnen zijn en voorkomt eventuele problemen in een later stadium.
De Ethische Data Assistent
Een instrument dat goed aansluit op de Value Sensitive Design benadering is DEDA, ofwel ‘De Ethische Data Assistent’. DEDA is ontwikkeld door Utrecht Data School en helpt projectteams om ethische knelpunten op te sporen en een gevoeligheid te ontwikkelen voor waarden die geschonden kunnen worden tijdens een dataproject. Door middel van een poster met daarop een aantal technische en algemene vragen, lopen projectteams gestructureerd alle ethische vraagstukken af die bij een project komen kijken, zoals transparantie, privacy en vooringenomenheid. Het DEDA-model probeert een balans te vinden tussen verschillende waarden, door die waarden altijd te bezien in de context van een specifiek project. In elk project kan de afweging tussen waarden anders gemaakt worden.
Over de Health Tuesdays
Nieuwe technologieën maken het mogelijk om langer zelfstandig te leven en thuis te wonen, ondanks ouderdomsgebreken, een ziekte of handicap. Overheden, gebruikers(organisaties), onderzoekers en bedrijfsleven werken volop aan de ontwikkeling hiervan. Toch sijpelen deze nieuwe technologieën maar langzaam door naar degenen voor wie ze zijn bedoeld. Daarom organiseren ZonMw, UCREATE en het programma Active and Assisted Living een reeks Health Tuesdays, waarin technologische innovaties en de implementatie daarvan centraal staan. De eerstvolgende Health Tuesday is op 7 mei en gaat over het vermarkten van ICT-innovaties voor ouderen.
Dit artikel is geschreven door José van Berkum. Vanuit haar adviesbureau voor communicatie (www.vbcom.nl) is ze gespecialiseerd in ouderen en technologie.